DiSRAELi (Benjamin)
DiSRAELi (Benjamin)
DiSRAELi (Benjamin), Beaconsfield kon-
tu, İngiliz devlet adamı ve yazarı (Londra
1804-ay.y. 1881). isaac d’israeli’nin oğlu.
Yahudi bir aileden gelmesine rağmen, 1817’-
de anglikan inancına göre vaftiz edildi. Bu,
ileride siyasî hayata atılmasına imkân ver-
di. Zamanının bütün romantik aristokrat
gençleri gibi, aşırı birtakım acaipliklere
kapıldı, önce edebiyatçılığa özendi. İlkin
başarısızlığa uğradı, sonra 1826’da Vivian
Grey adlı romanıyle az çok başarı kazandı.
1830’da Doğu Akdeniz’de büyük bir geziye
çıktı. Dönüşünde 1832’de bölgesel bir se-
çimde radikal parti adayı olarak seçime
girip siyasete atıldı; bu bir başarısızlık ol-
du. Tory partisine yanaşmaya başladı. Dü-
şüncelerinden dönüşünü, yazdığı siyasî
yergilerde, ilericiliği benimseyen bir tutu-
culukla açıklamağa çalıştı. 1837’de Avam
kamarasına girdi. İngiliz mizacına yabancı
gelen gösterişli davranışlarına, çok özentili
konuşmasına, doğu menşeli olmakla övün-
mesine rağmen yavaş yavaş tutundu. Kı-
sa zamanda Peel’den ayrıldı ve «Peel taraf-
cılarısna karşı düşüncelerini Coningsby
(1844) adlı siyasî romanında açıkladı. Genç
tory milletvekillerinden kurulu bir grubun
yönetimini üstüne aldı. Sybil (1845) adlı ikin-
ci bir romanda sosyal meselelere karşı kaygı-
sını dile getirdi; bu alanda «peel’cislerden
ve liberallerden daha çok radikallere yakın
kaldı. Liberallerle peel’cilerin tuttuğu ticaret
ve sanayi burjuvazisinin çıkarlarına karşı
babaerkil monarşik bir devlet düşüncesini
1858’de Derby hükümetine girdi, ama se-
çim reformu ile ilgili tasarısını ve ken-
di görüşlerini kabul ettiremediği için bu
hükümetin daha 1859’da düşmesine yol aç-
tı. Bir seçim reformu gerekliydi, kamu-
oyu bunu gittikçe artan bir istekle gönül-
den diliyordu; fakat bu reform boyuna
parlamentonun altedilmesi güç direnişiyle
engelleniyordu. 1866’da Russel’in liberal hü-
kümetince sunulan yeni bir tasarı bu ka-
binenin de düşmesine yol açtı. Derby ve
Disraeli’nin muhafazakârlarla, iktidara gel-
melerini sağladı. Kamuoyundaki huzursuz-
luğun gittikçe arttığını gören ve kraliçe Vicr
toria tarafından desteklenen Disraeli, libe-
ral projeyi büyük bir atılganlıkla kendine
mal etti, onu daha da genişleterek 1867’de
meclisten geçirdi. Şubat 1868’de Derby’nin
istifası üzerine Disraeli başbakan oldu, a-
ma birkaç ay sonra seçimler bir liberal hü-
kümeti iktidara getirdi. Fakat, hiç değilse,
Disraeli bundan böyle muhafazakâr parti-
nin itiraz kabul etmez başkanı olarak kaldı
ve İngiliz siyasî hayatına Gladstone ile
Disraeli’nin çatışmaları hâkim oldu. Disra-
eli, sırtını, dalkavukça bir saygı ile gözü-
ne girmiş olduğu kraliçenin dostluğuna da-
yamıştı.^ Onun için, 1874 seçimleri mu-
hafazakârlara çoğulluk sağlayınca, Disraeli
başbakanlığa getirildi. 1880’e kadar süren
bu hükümeti sırasında Disraeli ilgi çekici
sosyal reformlar gerçekleştirebildi, fakat ça-
lışmalarını, dünyadaki İngiliz çıkarlarının
savunulması için özellikle dışa yöneltti ön-
ce oldukça başarı elde etti: 1875’te Süveyş ka-
nal kumpanyasının hisselerinden önemli bir
bölümü satın alındı; 1878’de Berlin kong-
resi sırasında Rusların yayılma isteklerine en-
geloldu, 1877’debüyük önem verdiği sömürge
siyasetine yeni bir nitelik kazandırarak
kraliçe Victoria’yı Hindistan imparatoriçesi
ilân ettirdi. Bunlar, hükümetin başına güç-
lükler çıkaran sömürge maceralarıydı. Gü-
ney Afrika’da Zululara karşı girişilen hare-
ketler, Afganistan’da yerli makamların yan-
lış işlemleri 1879’da bir sürü yenilgiye, kanlı
olaylara yol açtı. 1880’de özellikle, tarım ala-
nındaki İktisadî bunalım yeni bir hoşnutsuz-
luk yarattı. Bundan dolayı 1880 seçimleri,
1876’dan sonra lord Beaconsfield unvanını
almış olan Disraeli için büyük bir yenilgi
oldu. (L) *