EBEDİYET YOLCUSUNU UĞURLARKEN

Yaptığım araştırmalarda namaz için ödemek suretiyle yapılacak ıskata hicri ikinci asrın sonlarından önce, devir suretiyle ıskata ise beşinci asra kadar cevaz veren bir fakihe rastlamadım: Naslar, mazereti dolayısıyla oruç tutamayan kimsenin fidye verebileceğini ifâde etmektedir. Fukahânın cumhûru mazeretsiz olarak oruç yemiş ve vefat etmiş kimse namına veresenin fidye verebileceğine hükmetmişlerdir. Müteveffa vasiyet etmiş ise bu kıyâs hükmü daha da kuvvetli olmaktadır. Çünkü hükümde esas «mazeretli kimselerin tutamadıkları oruca karşı fidye vermelerinin gerektiğini» nassm ifade etmesidir. Ölen kimse artık oruç tutamıya- cağı için bunun durumu, hasta veya çok ihtiyar kişilerin durumuna kıyas edilmiştir. Hanefilerden yalnız imam Muhammed (v. 189/805) namazı da oruca katmıştır. Burada katma (ilhak) tâbirini kullanmış, kıyâs diyememişlerdir; çünkü namaz ile oruç farkh olduğu gibi, oruçta fidyenin illeti de ictihâdidir. Zayıf o- lan bu katma işi için fukahâ şöyle demiştir: «İmam Muhammed, ez-Ziyâdât isimli eserinde «ölü kılmadığı namazlar için fidye verilmesini vasiyet etmişse inşâallah bu caizdir ve onun işini görür» demiştir. Burada imam’ın «inşâallah» demesi, hüküm şüpheli olduğu içindir. Eğer vasiyet de etmemişse şüphe daha da kuvvetlenir. (78) Buraya kadar vardığımız neticeyi hülâsa edelim: Oruç, namaz gibi bedeni ibâdetleri edâ etmeden âhirete intikâl eden kimse bunların herbiri için bir fidye verilmesini vasiyet ederse fidye ile bunların ıskatı oruçta kıyâsen, namazda ilhak yoluyla fakat şüpheli olarak caizdir, işe yarar; vasiyet etmemişse, namazda durum daha da şüphelidir, namaz hakkmdaki hüküm de hanefilerden yalnız İmam Muhammed’e aittir. Dikkat edilirse görülecektir ki burada namaz ve orucun ıskatı fidye ödenmek suretiyle mümkün olmaktadır. Meselâ bir ölünün on yıllık namaz, bir aylık da oruç borcu varsa günde altı namazdan (vitir dâhil) on yılda 21.600 namaz ve otuz oruç eder. Bunların her birinin fidyesi bir fitre (fıtır sadakası) kadardır; buna göre mezkûr ölünün namaz ve orucunun ıskatı