ELEVATÖR i. (fr. élévateur, kaldırıcı). Bayınd.
Gemi elevatörü, mekanik usullerle gemileri
yükselten ve alavere havuzu vazifesi
gören cihaz. Eşanl. gem! asansörü.
— Bir sonda tesisatında, kafanın
kuyu içinde iniş ve çıkışları sırasında, sonda
boru veya çubuklarını uçlarındaki çentiklerden
kavrayarak yukarı çekmeğe veya
bırakmağa yarayan, palanganın kancasına
bağlı, hızlı açılıp kapanır kelepçe. (Dış cidarları
düz olan borular için, bunları iyice
kavrayabilen çeneli bir elevatör kullanmak
gerekir.)
— Oto.’ Benzin elevatörü, bir arabanın motorunu
yerçekim kuvvetinden yararlanarak
beslemek üzere, yakıt deposundan benzini
emerek küçük kapasiteli, bir besleme haznesine
gönderen cihaz.
— Taşıma., Oto elevatörü, bir tabladan veya
düşey iki destek üzerinde kayan çatallardan
meydana gelen, elle veya bir motorla
çalışan ve saman balyalarını yükseğe kaldırmağa
yarayan düşey hareketli elevatör,
— Elevatör kelimesi, kaldırılacak
gemileri yatay bir doğrultu boyunca taşıyan
cihazlar için kullanılır; taşıma doğrultusu
dikey olan kaldırma cihazlarına ise
gemi asansörü denir. Elevatörler iki çeşittir:
geminin eksen doğrultusunda hareket eden
boyuna hareketli elevatörler ve gemi
eksenine dik yönde hareket eden’ enine hareketli
elevatörler, çoğu zaman gemi, bir
çeşit tesviye havuzu vazifesi gören ve içinde
gemi yüzebilecek şekilde düzenlenen
bir havuz içine yerleştirilir; bununla birlikte,
su havuzu gerektirmeyen elevatörler
de vardır. Kanal sisteminde havuz bulunmaz;
bunun yerine gemi, su sızdırmayan
ve gerektiği zaman açılıp kapanabilen bir
kapakla donatılmış bir kanaldan gelen düz
bir su keşimi üzerinde yüzer. Charleroi’-
daki (Belçika) Brüksel kanalı üzerinde bulunan
boyuna hareketli Ronquières eleva-.
törünün boyu 1431 m’dir ve 1 500 ton ağırlığında
bir gemiyi 68 m yükseğe kaldırabilir.
Rhin nehrindeki Marn kanalı (Fransa)
üzerinde bulunan enine hareketli Arzviller
elevatörünün boyu 108, 65 m’dir ve 300
ton’luk şalupaları 44,5 m yükseğe kaldırır.-
Gemi elevatörleri tesviye havuzlarından daha
kullanışlıdır ve gelecekte bütün büyük
kanallar elevatörlerle donatılacağa benzer.
— Taşıma. Elevatör’lerden bazıları sabit,
bazıları hareketlidir. Tahıl kum, kömür
gibi paket halinde olmayan Nmaddeleri veya
fıçı, kasa, balya, paket gibi eşyaları kaldırmak
için düzenlenmiş elevatörlerden ba- –
zıları, aynı zamanda taşıyıcı vazifesi görür.