ELVİYE-İ SELÂSE

ELVİYE-İ SELÂSE (ar. «Üç sancak»),
Kars, Ardahan ve Batum s a n c a k l a r ı n a verilen
ad. 1877-1878 Osmanlı-Rus s a v a ş ı sonunda
yapılan Ayastafanos* antlaşması ve Berlin
kongresi uyarınca Elviye-i Selâse, savaş
tazminatı karşılığı olarak Çarlık Rusya’sına
verildi. Ruslar, Osmanlı devletinden
türk ordusunun Kafkaslarda yaptığı zarar,
savaş masrafları, rus demiryollarına, ticaret
ve ihracatına, Rusya’nın güney kıyılarına
yapılan zarar ) ve Türkiye’deki çarlık
ruslarının uğradıkları ziyana karşılık olmak
üzere topluca 1 410 000 000 ruble (zamanın
parasıyle 245 207 301 TL ve 1,5 mecidiye)
istediler. Çarlık Rusya’sının para
tazminatının toprak parçasıyle ödenmesi isteğini
Osmanlı devletinin de olumlu karşılaması
sonunda Dobruca’da Tulça sancağı,
yani Süne, isakçı, Mecidiye, Maçin, Babadağ,
Hırsova, Köstence ilçeleri, Tuna adaları,
Kuzeydoğu Anadolu’da Kars, Ardahan ve
Bayazıt Rusya’ya bırakıldı. Ancak, verilen
topraklar istenen savaş tazminatının hepsini
karşılayamadı, Osmanlı devleti Rusya’ya
310 000 000 ruble borçlu kaldı. Yine antlaşmaya
göre, Rusya’ya verilen topraklardaki
halkın, mallarını satma hakkı serbest bırakılmakta,
üç yıl içinde göç etmeyenlerin
rus uyruğuna girmiş olacakları belirtilmekteydi.
Berlin konferansında, ingiltere-Rusya
ve Ingiltere-Türkiye itilâfnamelerine uygun
bir değişiklik yapıldı. Eleşkirt vâdisiyle
Bayazıt O s m a n l I l a r a geri verildi. Birinci
Dünya savaşında Rusların yenilgiyi kabul
etmesinden sonra imzalanan Brest-Litovsk
antlaşmasına göre Elviye-i Selâsenin plebisit
sonucu Osmanlı devletine bağlanması hakkı
tanındı. Ancak Mondros mütarekesi (30 ekim
1918) Osmanlı hükümetinin bu sancakları
altı hafta içinde boşaltması mecburiyetini
koyuyordu. Elviye-i Selâse’nin bu sefer
İngilizlerin de desteklediği Gürcüler ile Ermenilere
verilmesi öngörüldü. Ancak yerli
halk, silâhlanarak ermeni ve gürcü kuvvetlerine
karşı direnişe geçti. Millî Türk hükümeti
ilk askerî ve siyasî zaferini Kars,
Ardahan sancaklarını, Aras’ın doğusundaki
Sürmeli (İğdır ve Kulp, Tuzluca) ve Batum
sancağının güney topraklarını (Artvin) işgalden
kurtarmak suretiyle sağladı. Batum,
Acarlar ülkesi, Çürüksu bağımsız bir cumhuriyet
olarak Gürcistan’a bağlandı. Bu değişiklikler
Kars (1920) ve Moskova (1921)
antlaşmalarıyle gerçekleşerek resmiyet kazandı.