ENSÜLİN, i. (lat. insula, ada’dan fr. ‘insuline).
Biyokim. Pankreas’taki Langerhans adacıklarında
oluşan ve kan şekerini azaltıcı
nitelik taşıyan protein yapısında _ hormon.
— Tıp. Ensülin tedavisi, ensülinin tedavi
amacıyle, özellikle şeker hastalığında kullanılması.
Gittikçe artan dozda ensülin şırınga
edilerek hastayı komaya sokmak suretiyle
yapılan akıl hastalığı tedavisi.
— . Biyokim. Ensülindin sentezi, modern
organik kimyanın en önemli başarılarından
biridir. Ensülin molekülü iki polipeptit
zincirden meydana gelir. Bunlar, iki
disülfür köprüsü ile bağlanmış ve sıra ile
21 ve 30 aminoasit ihtiva eden A ve B zincirleridir.
Üçüncü bir disülfür köprüsü A
zincirinin içinde bulunmakta ve bundan ötürü,
sözü geçen zincir, silindirimsi bir şekil
almaktadır (bu formül, Carrıbridge’de
1955 yılında Ingiliz Sanger tarafından ortaya
kondu ve ona, 1958 Nobel kimya ödülünü
kazandırdı). Koyun, sığır ve insan ensülini
tipine tekabül eden iki zincirin sentezi bu
konuda yapılan ilk sentezdir. (Aachen’-
den Zahn ile Pittsburgh’dan Katsoyanis,
1963). Bir sentetik A zinciriyle bir tabiî B
zincirinin birleştirilmesi, melezleşmiş ensülinler
elde edilmesine ve sonunda, sığır
ensülini, sentezinin tam olarak yapılmasına
(Şanghay akademisi laboratuvarları) yolaçtı.
Sentetik iki A ve B zincirinden hareket
edilerek insan ensülininin tam sentezi de,
Brookhaven millî laboratuvarında 1966’da
Katsoyanis tarafından sağlandı. Gittikçe geliştirilen
metotlar yardımı ile bugün ensülin
yüksek bir verimle üretilmektedir.
— Eczc. Ensülin at, sığır ve domuz pankreasından
elde edilir. Suda ve hafif alkolde
erir; asit ortamda değişikliğe uğramaz;,
alkali ortamda dayanıksızdır, protein eritici
mayalarla parçalanır (bu yüzden ağız yoluyle
. alındığı zaman etkisi olmaz). Çinko
ile birleştiğinde dayanıklık kazanır, etkinliği
çinko miktarıyle orantılı olur.
Ensülin kanda şeker oranını azaltır; deri
altına ‘ şırınga edilirse kandaki glikoz miktarını
hemen düşürür; bu yüzden şeker hastalığında,
zayıflıkta (kanda şelçer azlığı
yaratılınca vücut şekere fazla ihtiyaç duyar)
ye bazı ruh hastalıklarında ilâç olarak
da kullanılır. Ensülin deri altına şırınga edilir;
etkisi çabuk ve geçicidir. Bu yüzdenetkisi
uzun süren protaminli ensülin-çinko,yavaş soğurulan kristalize ensülin v.b. gibi
çeşitleri daha elverişlidir. Ensüliri tavşandaki
şeker düşürücü etkisine göre fizyolozik
birimlere ayrılır. Ensülin dozu beslenme rejimine
göre belirlenmeli, kanda ve sidikteki
şeker oranı sık sile kontrol edilmelidir. Çok
yüksek dozda verilen ensülin, hipoglisemiye
yol açarak ağır olaylara sebep olabilir (ensülin
koması); ^bu takdirde şeker verilerek
koma giderilir.
— Tıp. Akıl hastalıklarında ensülin tedavisı’ne
yer verilmesi, 1933’te, viyanalı Sakel
tarafından öne sürüldü (Sakel kürü). Ensülin
deri altına şırınga edilir; gerekli doz
hastasına göre, denemelerle de tespit edilir
(ortalama 50-150 birim arası). Yapılan şırınga
şeker azlığına yol açarak komaya sebep
olur, kanda şeker oranı kontrol edilir.
Bu tedaviye başlıca erken bunama (şizofreni),
müzmin sanrılı psikoz, zihnî anoreksi
hallerinde başvurulur.