i. (yun. phenakistikos, aldatıcı ve skopein, incelemek’ten fr. phinakistiscope). Göz duyumlarının kısa bir süre devam etmesine dayanarak hareket yanılsaması veren eski optik cihazı. 1832’de Plateau’nun tasarladığı fenakistiskop, düşey bir eksen ve içi boş bir Fenarî İsa camiinden silindir taşıyan yatay bir daireden meydana bir görünüş gelir. Silindirin üst kısmında, eşit aralıklarla uzunlamasına açılmış delikler vardır.
Üzerine, bir hareketin gelişme safhalarını gösteren resimler çizilmiş bir kâğıt şerit, silindirin alt iç yüzeyini dolanacak şekilde yerleştirilir. Deliklerden herhangi birinden bakılıp, ekseni etrafında silindir hızla çevrildiği zaman, gözönünden geçen her deliğin tam karşısına düşen resim görülür. Her resmin ağtabakadaki görüntüsü bir an silinmeden kalacağı için, resimlerin hızla birbirini izlemesi konunun canlandığı hissini verir ve kâğıt üzerine çizilmiş çeşitli davranışlara uygun hareketler yapmasını sağlar.
Eğer delik sayısı, her biri hareketin bir safhasını gösteren resimlerin sayısına eşitse konu yer değiştirmiyor gibi, delik ve resim sayısı eşit değilse, konu ileriye veya geriye doğru hareket ediyormuş izlenimini bırakır. Fenakistiskop’un ilk örneklerinde, birbirine paralel iki daire vardı: birinde resimler, ötekinde delikler bulunurdu. Bu optik âletin dayandığı prensip, sinema makinesinin keşfine yolaçtı.