stanbul’un
Türkler tarafından almışından
sonra, Fatih Sultan Mehmed’in özel izniyle
kurulan patrikhane. Doğu kilisesinin Fenerdeki
Hagios Georgios (Aya Yorgi) kilisesini
merkez edinmesi üzerine halk tarafından
bu adla anılmağa başlandı,
o Bizans devri. Kilise ile devlet arasındaki
ilişkiler, Büyük Konstantin’in tahta çıkması
ve Hıristiyanlık aleyhindeki hareketlerin bitmesiyle
ortaya çıktı. Bizans kilisesi ilk olarak
Edirne ve Marmara Ereğlisi’nde piskoposluk
olarak kuruldu. 1054’te Doğu ile
Batı Ortodoks kiliseleri birbirinden ayrılınca
Fener patrikhanesi Doğu kilisesinin merkezi
oldu (1054). Latinler Bizans’ı ele geçirince
merkez Iznik’e nakledildi (1204-1261).
O Osmanlı imparatorluğu devri. Doğu-Batı
kiliselerini birleştirme konusu ortaya atılınca
İstanbul patrikliği, Bizans imparatorluğu içindeki
önemini kaybetti. Bunun üzerine
Athanasios II patriklik görevini bıraktı, İstanbul’un
fethine kadar buraya yeni bir tayin
yapılmadı. 29 Mayıs 1453’te İstanbul
türk hâkimiyeti altına girince başsız kalan
ortodoks hıristiyanlar dağılmağa başladılar.
Fakat Fatih Sultan Mehmed, Rumların dinî
hayatlarının yeniden düzenlenmesini, ayrıca
boş olan patriklik makamına birinin seçilmesini
emretti. Patrikliğin devlet ile olan
ilişkileri yeni bir safhaya girmiş oldu. Ortodokslar,
bağımsız dinî bir varlık olarak kabul
edildi. Patriğin kilisedeki yetkileri kilise
dışına çıkarılarak genişletildi. Patrik,
kilise içinde ve dışında ortodoks halkın
başkanı sayıldı. 1454’te Georgios Kortesios
Skholarios. Marmara Ereğlisi metropolitince
yapılan takdis töreninden sonra patrik ilân
edildi. Fatih Sultan Mehmed bu seçimden
sonra Georgios’a (unvanı Gennadios)
patriklik asasını verdi. Fatih Sultan Mehmed’in
beratına göre patriğin hayatı güven
altına alındı. Vergiden muaf tutuldu. Bu beratta
sonra gelecek patriklerin de aynı fak
lara sahip olacağı cemaatin patriklerine Kar
olan görevleri belirt liyordu. Böylece patrik,
resmî törenlerde vezirlerle eşit tutulaca1′,
ayrıca yeniçeri çorbacılarından kurulu bir
muhafız kıtası olacak, Rumların dinî, hu
kukî ve cezaî işlerinde en yetkili kimse say
lacaktı. Patrik bu görevini, başkanlığı altında
bulunan Sinod meclisi ile oriakl .a
yürütecekti. Patriklik makamı için bugün,
kü Fatih camiinin yerinde bulunan Havariler
kilisesi ayrıldı. Patrikler daha önceleri
(1453-1455) Oniki Havari kilisesinde oturuyorlardı.
Sonra Fatih Sultan Mehmea d?
rikhaneyi, Pammakaristos kilisesine t^ş.ı ı
(1456), 1586’ya kadar burada kaldı. ŞeyhüL –
lâm Çivizade Mehmed Efendi burasını, Şirvan’ın
fethinden sonra, camiye çevirdi, adına
Fethiye camii dedi. Patrikhane bu defa Fe
ner’de bulunan Eflak sarayı kilisesine tasındı.
1597’de de Hagios Demetrios Kassabu kilisesine
yerleşti. Bu tarihten sonra F :r>er
adını alan patrikhane, Patrik Matthaios IT
tarafından Odun kapısından Fener’in me» sezinde
bulunan Hagios Georgios kilise *
taşındı (1602). Fatih Sultan Mehmed’in patriğe
verdiği yetkilen patrik tam olarav kc
ruyamadı. Verilen yetkiye göre divanda kendi
çıkarları gereğince her zaman söz aldı Fakat
iç çatışmalardan faydalanmak istemesi, ayrıca
kargaşalık çıkarmağa kalkışması yüzüm den
yetkilerinde kısıtlama yapıldı. Hazin* -ı
Hassa’ya 100 000 akçe, dış hâzineye 140 000
akçe vergi, sadrazams 500 akçe, sadaret
kethüdasına 250 akçe hediye vermesi kararlaştırıldı.
Gülhane hattı hümayunu ile
(1839) patriğin yetki ve görevleri yemden
düzenlendi. Lozan antlaşmasından m ma
patrikhane yalnız dinî bir kurum oln ak
kaldı (1924). Osmanlı devrinden kalma mtiyazları
kaldırıldı. Cumhuriyetin ilânında ısonra,
patrikhane, laik bir devlet için* e snğımsız
kilise olarak ortaya çıktı.
o İdare. Patrik seçimi 1924’e kadar ruban
kurul tarafından yapılırdı. Bu kurul yapılacak
işler için üç kişi görevlendirirdi, bur
lar metropolitlerin Sinodu idi 1924’ten sonra
seçimi Sen Sinod meclisi yapmağa başlandı.
Patrikhanenin Türkiye’de dört metrotx
litliği vardı. Cemaatlerinin toplamı 30 000
kişidir. Kilisede gregorien takvimi kullanılır.