FİZİK DENEYLERİ
Dr. Selçuk ALSAN
MERMİ VE HAVA
Her öğrenci havanın merminin gidişini engellediğini bilir, fakat çok kişi bunun ne kadar fazla olduğunu hayal bile edemez. Öyle ya, hava gibi “okşayıcı”, yumuşak bir şey hızla giden bir mermiyi ne kadar yavaşlatabilir ki? Namlusu 45° kaldırılmış bir tüfeğin 620 m/san. hızla hareket eden mermisi, boşlukta 10 km. yükselip 40 km. öteye giderken atmosferde ancak 4 km. gidebilir.
KOCA BERTHA
1. Dünya Savaşı sonlarında Almanlar uzun menzilli topçuluğu başlattı. 1918 yazında cephe hatlarına yerleştirilen Koca Bertha adlı ağır top 115 km. uzaklıktaki Paris’e 300’den fazla mermi attı. Şekilde görüldüğü üzere bu dev topun namlusu toprakla normalin çok üstün-
de bir açı (52°) yapıyordu. Büyük bir ilk hızla (2 km/sn) namluyu terkeden mermi atmosferin en üst tabakalarına (stratosfer) erişiyor ve burada hava sürtünmesi çok azaldığından uzun bir yol alıyordu. Koca Bertha 34 m. uzunlukta ve 1 m. çapında çelik bir boru idi, duvarları 40 cm. kalınlıkda idi. Top 750 ton geliyordu. Mermiler 1 m. uzunlukda, 21 cm. çapında ve 120. kg ağırlığında idi. Her atışta 150 kg. barut harcanarak
5.000 atmosfer basınç oluşturuluyordu. Mermiler 115 km’yi 3.5 dakikada alıyordu, bunun 2dakika-sı stratosferde idi. Koca Bertha modern uzun menzilli topçuluğun babası oldu.
UÇURTMA NEDEN UÇAR?
Mermilere engel olan hava, uçakları ve akağaç tohumlarını taşır. Bumerang’ın geri dönmesini sağlar. Uçurtmayı havalandırır. Şekil MN uçurtmasının kesitini gösteriyor. Uçurtma, ipi çekildiğinde ağır kuyruğu nedeni ile yerle bir açı yaparak uçar. Uçurtma sağdan sola hareket etsin ve yatayla a açısını yapsın. Havanın uçurtmaya uyguladığı basınç OC’dir, bu kuvveti OD ve OP bileşkelerine ayıralım. OD uçurtmanın cne he.reketini yavaşlatır, OP ise uçurtmanın ağırlığına karşı koyarak uçurtmayı yükseltir. İşte bu nedenle ipini çekince uçurtma yükselir. Uçak da bir çeşit uçurtmadır, fakat tabii uçağı hareket ettiren ip değil pervane veya jet motorudur.
Bir topun yerle yaptığı açı değiştikçe menzil de değişir. Mermi, 1’de P, ^’de P1 noktasına düşer. 3 açısında mermi hava basıncı çok az olan stratosfere girdiğinden çok uzağa düşer.
46
