Fizik Deneyleri

İSTASYONSUZ EKSPRESLER

Bir tren istasyonunda duruyorsunuz. İstas­yondan son hızla bîr ekspres geçiyor, böyle bir eksprese atlamaya çalışmanız tabiî ki çılgınlık olur. Şîmdi istasyonun ekspres yönünde ve doğ­rultusunda ekspresin hızıyla hareket ettiğini varsayın. Acaba bu eksprese atlamanız yine zor olacak mıdır? Hayır. Eksprese sanki istasyonda durmuş gibi binebilirsiniz. Çünkü ekspres yere göre hareket halinde olmakla birlikte sizin üze­rinde olduğunuz istasyona göre hareketsiz du­rumdadır. Gerçekten de bir trenin durmaksızın yolcu indirmesi ve bindirmesi olasıdır, büyük sergi ve fuarlarda bundan yararlanılır. Fuarın gi­riş ve çıkış kapıları arasında hiç duruş yapmayan trenler çalışır, trenler durmadığı halde yolcular bu trenlere rahatlıkla inip binebilir.

Bunun nasıl sağlandığı şekillerde görülüyor. A ve B terminalleri hareketsizdir, bu terminallerin etrafındaki diskler ise devamlı döner ve döner­ken vagon dizilerini de hareket ettirir. Disklerin ve vagonların hızı eşit olduğundan yolcular ra­hatlıkla trene binebilir veya trenden inebilir. Trenden inen yolcu diskin merkezindeki A veya B terminaline doğru yürür ve yine rahatlıkla dö­nen diskten raheketsiz terminale geçer, çünkü terminalin yarıçapı küçüktür ve bu yüzden diskin iç kenarı terminal etrafında dış kenarına göre çok daha yavaş dönmektedir (diskin belli bir açı kadar döndüğünü düşünün, doğal olarak diskin iç kenarı dış kenarından daha kısa bir yay çizecek­tir, oysa bu dönüş için geçen zaman iç ve dış kenar için aynıdır, demek ki iç kenar çok daha yavaş dönmektedir). A veya B terminaline varan yolcu bir öst geçit! aşarak demiryolunu terke- der.

Bir trenin sık sık durması önlenirse lokomo­tifin hacadığı enerji çok azalır, örneğin tramvay­ların duraklarda yavaşlamak ve hızlanmak için harcadığı enerji toplam enerji harcamasının üçde ikisidir. Tramvayların yavaşlarken harcadıkları enerji »tramvayın elektrik motorlarını dinoma ola­rak kullanıp sağladığı elektriği, elektrik şebeke­sine geri vermesi yolu ile önlenebilir. Berlin ban­liyösü Schariottenburg’da bu yolla tramvayların elektrik harcamaları % 30 azaltılmıştır. Vladivos- tok-Moskova arası elektrikli trenlerde de bu yön­tem geniş ölçüde kullanılmaktadır.

Bir ekspresin yolcu indirip bindirmek için durmasına gerek yoktur .Yolcular belli noktalar­da bir başka trene biner, bu tren eksprese pa­ralel hareket ederek onun hızına çıkar, o zaman iki tren arasına atılan iskelelerden yolcu deği­şimi yapılır. Uçakların havada bir başka uçak­tan yakıt almaları da bu temele göne yapılmak­tadır.