Fortas, Abe

(d. 19 Haziran 1910, Memphis, Tennessee – ö. 6 Nisan 1982, Washington, D.C., ABD), 1965-69 arasında ABD Yüksek Mahkemesi üyesi. 1795’ten beri Senato’nun onaylamadığı ilk başyargıç adayı, aynca hakkındaki suçlamalar nedeniyle Yüksek Mahkeme üyeliğinden istifa eden ilk yargıç olmuştur.
Memphis’teki Southwestern College’da öğrenim gördü. Yale Üniversitesi Hukuk Okulu’ndan 1933’te birincilikle mezun oldu. Aynı okulda William O. Douglas’ın asistanlığını yaptı. 1937’de Menkul Değerler ve Borsa Komisyonu’nun (SEC) önerdiği bir görevi kabul etti; avukatlık yaşamına atıldığı 1946’ya değin çeşitli kamu görevlerinde bulundu. Ortaklarından biri olduğu avukatlık bürosu, Washington’da en büyük Amerikan şirketİerinin işlerinin takipçiliğini yaparak gelişti.
Başkan Lyndon Johnson eski ve güvenilir dostu Fortas’ı 1965’te ABD Yüksek Mahkemesi üyeliğine atadı; üç yıl sonra da 1953’ten beri başyargıç olan liberal Earl Warren’in emekliye ayrılmasıyla boşalan başyargıçhk görevine aday gösterdi. Yüksek Mahkeme üyeliği sırasında genellikle mahkemenin liberal çoğunluğunun yanında yer almış olan Fortas’ın aday gösterilmesi hemen çeşitli saldırılara neden oldu. Johnson “dost kayırmakla”, Fortas ise hukuk dışı etkinliklerden para kazanmakla suçlanıyordu. Adaylık önerisi onaylanmak üzere Se-nato’ya geldiğinde engellemelerle karşılaştı. Bir süre sonra adaylıktan çekilmek zorunda kaldı.
Fortas’ın 1960’ların sonlarında tahvil piyasasında yolsuzluk yaptığı için sonradan tu-
tuklanan bir bankerle iş ilişkisine girmesi, Kongre’de hakkında soruşturma açılması tehlikesini doğurdu. Bunun üzerine 1969’da Yüksek Mahkeme üyeliğinden istifa ederek avukatlığa döndü.
Fortes, Meyer (d. 25 Nisan 1906, Brits-town, Kaaprovinsie, Güney Afrika – ö. 27 Ocak 1983, Cambridge, İngiltere), Batı Afrika toplumları üzerine araştırmalarıyla tanınan İngiliz sosyal antropolog.
Güney Afrika’da Cape Town Universite-si’nde öğrenim gördükten sonra, 1930’da İngiltere’de, London School of Economics’te psikoloji dalında doktora yaptı. 1932’de antropolojiye yöneldi ve London School’da Rockefeller Bursu kazanarak Bronistevv Malinowski’nin öğrencisi oldu. 1934-37 arasında Gana’da çalışmalar yaptı. İngiltere’ye döndüğünde London School’da sosyal antropoloji dersleri vermeye başladı. Daha sonra Oxford’da Afrika sosyolojisi dalında araştırma görevlisi olarak çalıştı. 1950’den 1973’e değin Cambridge Üniversitesi’ne bağlı King’s College’da sosyal antropoloji dersleri verdi.
Fortes’in özel ilgi alanı, başta Talensiler olmak üzere çeşitli Afrika kabilelerinin siyasal antropolojisi ve akrabalık sistemleriydi. Psikanalitik antropolojiyle de ilgilenen Fortes, Afrika, Çin ve Japonya’daki ata kültlerini inceledi. Araştırmalarının çoğunu Afrika’nın Gine kıyısında yaşayan uluslar arasında yürüttü. Başlıca yapıtları The Dynamics of Clanship Among the Tallensi (1945; Talensilerde Klan Sisteminin Dinamikleri), The Web of Kinship Among the Tallensi (1949; Talensilerde Akrabalık Ağı), Kinship and Social Order (1969; Akrabalık ve Toplumsa! Düzen) ve Time and Social Structure, and Other Essays’dir (1970; Zaman ve Toplumsal Yapı ile Öteki Makaleler).
Fortescue, Sir John (d. y. 1385, Norris, Somerset – ö. y. 1479, Ebrington, Gloucestershire, İngiltere), İngiliz hukukçu. Tahttan indirilen İngiltere kralı VI. Henry’niıı oğlu Galler prensi Edward’in eğitimine yardımcı olmak için yazdığı De laudibus legum Angliae (y. 1470; İngiliz Yasalarına Övgü) adlı hukuk kitabı ile tanınır. Aynca, Angloamerikan hukuk sisteminin temelini oluşturan “suçlunun cezadan kurtulması, suçsuzun cezalandırılmasından daha iyidir” ilkesini ortaya atmıştır.
1442’de Court of King’s Bench (Kraliyet Yargı Kurulu) başkanlığına getirildi; ertesi yıl soyluluk unvanı aldı. Lancaster ve York aileleri arasındaki taht mücadelesi sırasında Lancaster ailesinden gelen VI. Henry’yi destekledi. VI. Henry’ye bağlı ordunun Yorkshire’ın Towton yöresinde yenilmesinden (29 Mart 1461) sonra Henry ile birlikte İskoçya’ya kaçtı ve bazı kaynaklara göre sürgün yönetiminde adalet bakanlığı (lord chancellor) görevini yürüttü. 1463-71 arasında Henry’nın karısı Margaret d’Anjou’ nun Fransa’daki sarayında kaldı. Lancaster hanedanının yeniden başa geçmesi durumunda tahta çıkacak olan Prens Edward’i ülke yönetimi için hazırladı. İngiltere’ye döndükten sonra, Lancaster ordulannın kesin yenilgiye uğradıkları savaş Sırasında (4 Mayıs 1471) Gloucestershire’in Tewkesbury yöresinde tutsak düştü. York hanedanından Kral IV. Edward’a bağlılığını bildirmesi üzerine serbest bırakıldı.
Fortescue, De laudibus- adlı yapıtında o dönemdeki egemen görüşün tersine, Roma hukukuna dayanan medeni hukuku küçümserken, İngiliz anayasasını, yasalarını ve hukuk eğitimini övmüş ve bu alanlarda bazı yeni önerilerde bulunmuştur. Kitap, konu-
nun uzmanı olmayanların bile anlayacağı ölçüde yalın ve anlaşılırtir dille yazılmış ilk hukuk kitabı olarak kabul edilir.
Forth, İskoçya’nın doğusunda ırmak ve körfez. Forth Irmağı Ben Lomond’un doğu yamaçlarından doğar ve Kincardine yakınlarındaki Forth Körfezine kadar batıdan doğuya doğru akar. Irmağın, dağlık alandaki yatağına oranla daha uzun olan düzlük alandaki yatağı 90 km boyunca yalnızca 25 m’lik bir alçalma gösterir. Links of Forth diye adlandırılan yer, 1314’te meydana gelen ünlü Bannockburn Çarpışması’na sahne olmuş, burada İngiliz birlikleri İskoçlar önünde büyük bir bozguna uğramıştır. Stir-ling’deki gelgit sının yakınlarında Forth Irmağına sol kıyıdan Allan ve Teith kolları katılır. 1790’da tamamlanan Forth-Clyde Kanalı bugün artık kullanılmamaktadır. Forth Körfezi, Kincardine’dan May Adasına kadar 77 km uzunluğundadır. 1936’da tamamlanan bir köprüyle Kincardine karşı kıyıya bağlanmıştır. Aynca, Forth Demiryolu Köprüsü (1890) ve Forth Karayolu Köprüsü (1964) Kuzey ve Güney Queens-ferry’i birbirine bağlar.
FORTH, son yıllarda yaygınlaşmakta olan, hızlı ve kapsamlı bir bilgisayar programlama dili. Bir etkileşimli dil türü olan FORTH, dördüncü kuşak bilgisayarlarda kullanılmak amacıyla geliştirilmiş, bu nedenle de adını İngilizcede “dördüncü” anlamına gelen fourth sözcüğünden almıştır. Ama FORTH aslında bilgisayardan bağımsız bir dildir. FORTH’ta, normal işlem sırasını izlemeyen bir yazım (notasyon) kullanılır; bu gösterimde işleç (operatör) her zaman işlenenlerden sonra gelir. Buna göre örneğin, a+b, ab+ biçiminde ve (a+b)*c, ab+c* biçiminde yazılır. İlk bakışta izlenmesi güç gibi gözüken bu yazılım tarzının öğrenilmesi aslında oldukça kolaydır. Sözcük işlem, denetim sistemleri ve video oyunları gibi alanlarda FORTH’tan yararlanılmaktadır.
Forth (Kontu), Patrick Ruthven, brent
FORD KONTU, ETTRICK LORDU RUTHVEN (1639-
42) olarak da bilinir (d. y.,1573 – ö. 2 Şubat 1651, Dundee, İskoçya), İngiliz İç Savaşla-n’nın ilk dönemlerinde I. Charles’a bağlı kralcı kuvvetlerin başkomutanı.
Patrick Ruthven, 1. Lord Ruthven’in (ö. 1528) soyundan geliyordu. Yaklaşık 1606’da İsveç’in hizmetine girdi ve orada kendini gösterdi. “Ölçüsüz içtiği halde sonuna değin bilincini koruma” yeteneği sayesinde müzakereci olarak Gustaf Adolf’a (Gustavus Adolphus) çok yararlı oldu; aynca savaş alanında da ün kazandı. Otuz Yıl Savaşlan’ na (1618-48) katılıp Ulm valiliği yaptıktan sonra İsveç ordusundan ayrılarak İskoçya’ ya döndü. Orada I. Charles’ın hizmetine girdi. 1640’ta kral adına Edinburgh Şatosu’ nu savundu. İç Savaş patlak verdiğinde de Shrewsbury’de Charles’a katıldı. Edgehill Çarpışması’nda (1642) sol kanadı yönetti; bu çarpışmadan sonra kralcı ordunun başkomutanlığına atandı. Hizmetlerinden ötürü kendisine 1639’da Ettrick lordu, 1642’de Forth kontu, 1644’te ise Brentford kontu unvanlan verildi. Aynı yıl Essex kontunu Lostwithiel’i teslim etmek zorunda bıraktı, bu arada yapılan iki Newbury çarpışmasında da yaralandı. Ama artık yetenekleri köreldiği için 1644’te yerine Prens Rupert getirildi. II. Charles adına bir görevle İsveç’i ziyaret ettikten sonra 1651’de Dundee’de öldü. Erkek çocuğu olmadığı için öldükten sonra unvanlan ortadan kalktı.
Forth Irmağı, Avustralya’da, Tasmanya’ nın kuzeyinde ırmak. Orta Plato’da yer alan
Pelion West Dağının yakınındaki göller bölgesinden doğar; başlıca kolları olan Dove ve Wilmot ile birleştikten sonra kuzeye, Bass Boğazındaki ağzı olan Port Fenton’a doğru 95 km kadar ilerler. Yaylanın kena-nndan tarıma elverişli kıyı topraklanna oldukça dik biçimde inen Forth Irmağı, Mersey-Forth enerji üretimi projesinin başlıca kaynağını oluşturur. Fisher Irmağı üzerindeki Mackenzie Gölü ile Mersey Irmağı üzerindeki Rowallan Barajı’nın sulan, Le-monthyme santralının yukarısında batıdaki Forth Irmağına verilir. Irmağın aşağı çığı-nnda, batıdaki Wilmont Irmağından gelen bir derivasyon tüneli de gene Forth’la birleşir. Böylece toplanan suların üzerinde bulunan barajlar arasında Cethana, Devils Gate ve Paloona sayılabilir. Sistemden elde edilen enerji 300 bin kW’nin üzerindedir.
Forth Köprüsü, İskoçya’da, Forth Körfezi üzerinde demiryolu köprüsü. Konsol köprülerin ilk örneklerinden olan Forth Köprüsü, birkaç yıl dünyanın en büyük açıklıklı köprüsü olarak kaldı. 1880’lerin sonlarında Benjamin Baker’m tasarladığı ve inşa ettiği köprü kullanılmaya başladıktan sonra, estetik açıdan olumsuz eleştirilerle karşılaştı. Sanatçı William Morris köprüyü “tüm çirkinliklerin doruk noktası” ilan etti. Ama bu tür yargılar daha sonra büyük ölçüde yumuşadı. Boyları 411 m olan üç tane dev konsoldan birinin ayağını körfezin ortasındaki kayalık Inchgarvie Adacığına oturtan Baker, konsolların uçlarım da araya koyduğu 107 m uzunluğunda asma parçalarla birleştirdi. Böylece, ayakların arasında, uzunluğu 518 m’yi bulan temiz açıklıklar yaratmış oluyordu. Konsolların yapımında
311 FORTRAN
ne müziği de besteledi. Koro parçaları ve solo çalgı için besteleriyle özellikle Almanya’da başan kazandı. Büyük ölçüde kontrapuntal bir yapı ve yalın melodiler kullandığı ilk dönem üslubunda Barok müziğin etkisi belirgindi. Sonralan, belki II. Dünya Savaşı’nın da etkisiyle çeşitli duygulan yansıtan daha güçlü bir müziğe yöneldi. 1947’de olgunluk döneminin saldırgan ve çarpıcı bir ürünü olan Senfoni’yi besteledi. Yapıtın dört bölümünde de karmaşık kontrapuanlara yer vererek armoni ve ritim açısından çok yoğun bir doku yarattı. İki piyano, dokuz solo çalgı ve orkestra için Phantasie über B-A-C-H (1950; B-A-C-H Üzerine Fantezi) adlı bestesinde ise on iki ton müziğindeki ustalığını gösterdi; yapıtta Arnold Schönberg’in oniki ton sistemini kendi virtüözlük anlayışına uyacak biçimde değiştirdi. Operalan içinde en önemli iki tanesi ise Federico Garcia Lorca’nın oyun-lanna dayanan Die Bluthochzeit (1957; Kanlı Düğün) ile In Seinem Garten liebt Don Perlimplin Belisa’dır (1962; Don Per-limplin ile Belisa’nın Bahçede Sevişmesi).
FORTRAN, fen ve matematik problemlerine ilişkin programların yazılması için geliştirilen ama iş, eğitim ve ticaret alanlannda da yaygın olarak kullanılan bir bilgisayar programlama dili. FORmula TRANslation (Formül Çevirisi) terimlerinin kısaltmasıyla oluşturulan FORTRAN’ın 1958’de geliştirilen ilk biçimi olan FORTRAN II, aynı zamanda ilk probleme yönelik (yüksek düzeyli) programlama diliydi.
Forth Köprüsü, İskoçya
A. F. Kersting
kullanılan 3,66 m çapındaki borularda, demiryolu hattında ve köprünün iki ucunu karaya bağlayan bölümlerde toplam 58 bin ton çelik kullanılmıştı. Bu, o güne değin görülmemiş bir miktardı. Köprünün maliyeti de, dönemine göre olağanüstü bir rakam olan 3 milyon sterline ulaşmıştı.
Yapımı 1964’te tamamlanan, aynı körfez üzerindeki Forth Road Köprüsü ise ana açıklığı 990 m olan bir asma köprüdür.