İBN-I ABDÜLAZÎZ: Târih ve hadîs âlimi. îsmi, Hamûde bin Abdülazîz olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. 1146 (m. 1733) senesinde Tunus’da doğdu. 1202 (m. 1787) senesinde doğduğu yerde vefât etti. îbn-i Abdülazîz, babasımn terbiyesinde yetişti. Babası, o mıntıkada çok okunan Muhtasar-ı Halîl adlı eseri en iyi okutan müderrislerdendi. îbn-i Abdülazîz, babasından ilim öğrendi. Hattâ babası ona geceleyin siyer ve târih dersleri verirdi. îbn-i Abdülazîz, küçük yaşta babasını kaybetti. Daha sonra; Müfü Ahmed Mekûdî, Kâsım Mahcûb, Muhammed bin Hüseyn, Muhammed bin Hasen, Muhammed Garbânî, Ali Şerif ve Muhammed Şahmî’den ilim öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra, daha gençyaşta iken Zeytûne Câmii’nde ders vermeye başladı. Kendisinden; Müfü Muhammed Birem es-Sânî, Müftî Muhammed Mahcûb ve kardeşi Kâdı Ömer ilim öğrendi. Genç yaşta hacca gitti. Yolda Mâlikî mezhebinin büyük fikıh âlimlerinden Şeyh Muhammed Tâvüdî ile görüştü. Muhammed Tâvüdî onun ilmini beğendi. Hattâ, mantık ilmine dâir olan Muhtasar-ı Senûsî’yi oğluna okutmasını istedi. îbn-i Abdülazîz de, onun oğluna o kitabı okuttu. îbn-i Abdülazîz, 1182 (m. 1768) senesinde ikinci defâ hacca gitti. Bu hac sırasında, Tunus kâfilesinin kadılığını yaptı, onlann mes’elelerini hâlletti. Hac dönüşünde, Tunus emîri Ali Paşa’ mn idâresi zamâmnda baş kâtiplik yaptı, ilk önce bu vazifeyi kabûl etmek istemedi ise de, Ali Paşa, Müfü Muhammed bin Hasen Banûdî vâsıtasıyla ona bu vazifeyi kabûl ettirdi. Ali Paşa, onu sefir olarak İstanbul ve Cezâyir’e gönderdi. Ali Paşa, 1186 (m. 1773) senesinde îbn-i Abdülazîz’i çocuklannın terbiyesi ile vazifelendirdi. îbn-i Abdülazîz, onlara; nahiv, sarf, târih ve Hanefî mezhebi fikıh bilgilerini öğretti. îbn-i Abdülazîz’in yazmış olduğu eserlerden ba’zılan şunlardır.
1- Hâşi- yetün alel-akîdet-ül-vüstâ lis-Senûsî,
2- Risâletün fi tahrir-i semt-il-kıble,
3- îstanbul âlimlerinin kelâm ilmine dâir sorduklan mes’elelerin cevâbım ihtivâ eden sekiz risâle,
4- Dîvân-ı şi’r,
5- El- Kitâb-ül-Bâşî: Emîr Ali bin Hüseyn Paşa zamânı olan 1172 (m. 1759) senesinden, 1196 (m. 1782) senesine kadar olan târihî konulan alır. Aynca bu eserde, Türkler’in Tunus’u fethinden zamâmna kadar olan İktisâdi ve fikri hayâtı anlatır.