iskelet sistemi

 

 

İnsan bedeninin kemik çatısını topluca belirten terim. İskelet sistemi lifsi bağdokusuyla, bağlarla ve kirişlerle bir arada tutulan, ayrıca kanla beslenen tek tek kemikler ve kıkırdaktan oluşur. Koruma, hareket ve destek, iskelet sisteminin üç ana işlevini oluşturur. Yaşamsal önem taşıyan organları kuşatarak bedeni koruyan bu sistem, ayrıca, bazı eklemlerde iskelet kaslarının kasılma etkinliklerine yanıt vererek hareket ortaya çıkmasını sağlar; kas kiriş ve kılıflarının bağlı olduğu bir çatı işlevi görerek de, iskelet kaslarına, iç organlara ve deriye tutunacak bir destek sağlar. Ayrıca, hücre zarlarının gerektiği gibi işlev görmeleri bakımından çok önem taşıyan kalsiyumun ve aracı metabolizma için gerekli olan fosforun depolandığı yer işlevi görür. Kan hücrelerini üretmesi bakımından da önem taşır.
Doğum sırasında insan bedeninde 275 kadar kemik bulunur; ama beden geliştikçe, bu kemiklerden birçoğu birbiriyle kaynaşır. Erişkin insanda iskelet sistemi, her birinin ayrı adları bulunan 206 kemikten ve genellikle adlandırılmamış susamsı kemiklerden oluşur. Susamsı kemikler bazı eklem kılıflarının ya da kası kemiğe bağlayan kas kirişlerin içinde gelişir, geliştikleri yerlerde özel destek sağlar ya da sürtünmeyi azaltırlar. En çok bilinen susamsı kemikler dizkapağı ile el bileğindeki boncuksu ya da nohutsu kemiklerdir.
KEMİKLERİN SINIFLANDIRILMASI Kemikler uzun kemikler, kısa kemikler, düz kemikler, düzensiz ya da susamsı kemikler diye sınıflandırılabilir. Bilek ve dizkapağı kemikleri dışında, kol ve bacak kemikleri uzun kemiklerdir. Uzun kemikler, “kemik gövdesi” diye adlandırılan bir bölüm ile iki uçtaki bir ya da daha çok kemikle eklem oluşturan kemik ucu bölümlerinden oluşur. Ayak ve el bileklerindeki kemikler, kısa kemiklerdir; kısa kemikler yoğun bir kemik kılıfı içinde süngersi bir özden oluşurlar. Kaburgalar ve birçok kafatası kemiği, düz kemiklerdir; düz kemikler, iki yoğun kemik tabakası ile süngersi bir tabakadan oluşurlar. Dizkapağı, boncuksu ya da nohutsu kemikler ve bazı ayak kemikleri dışında, geri kalan bütün kemikler düzensiz kemiklerdir.
İSKELET SİSTEMİNİN BÖLÜMLERİ
İskelet sistemi, çeşitli bölümlerden oluşur: Baş iskeleti;
gövde iskeleti; üst üyelerin iskeleti; alt üyelerin iskeleti.

 

Erişkin bir insanın iskeletinde 206 kemik vardır. Bunlardan 22’si kafatasındadır(]). üst üyelerin iskeletinde köprücük kemiği (2), kol kemiği (3), dönerkemik (4), dirsek kemiği (5), el bileği kemikleri (6),;e/ tarağı kemikleril(7)ıve e¡ parmağı kemikleri (8) yer alır. Cöğüs boşluğu içindeki organlar kaburgalar (رو ve göğüs kemiği (٠^١ tarafından korunur. Kalça kemiği kanadı (١٦), çatı kemiği (M), oturga kemiği¡( 13), kuyruk kemiği {١^١ ve kuyruksokumu kemiği( 15), leğen kemerini oluştururlar. Alt üyelerin iskeleti uyluk kemiği(16), dizkapağı kemiği (17), kaval kemiği( 18), kamışkemik c\9), ayak bileği kemikleri(20), ayak tarağı kemiklerimi]) ve ayak parmakları kemiklerini(22) içerir. Arkadan görünüşte (sağda) boyun omurları (23), göğüs omurları (24) ve bel omurlarından (25) oluşan omurga, kuyruksokumu kemiği ve kuyruk kemiği omurları (26) ile kürek kemiği (27), göğüs kemiğine bağlı olmayan yüzer kaburgalar (28) ve topuk kemiği¡(29)görülmektedir.

BAŞ İSKELETİ
Baş iskeleti, iki bölümden oluşur: Kafa kemikleri; yüz kemikleri.
Kafa kemikleri, sekiz kafatası kemiğinden oluşmuştur: Bir alın kemiği, iki yankafa (ya da çeper) kemiği, iki şakak kemiği, bir kalbursu kemik, bir artkafa kemiği, bir kamamsı kemik.
Alırı kemiği, alın bölgesini oluşturur. Kaşların derisi altında farkedilebilir durumda olan kaş kemeri, gözlere belirli bir ölçüde koruma sağlar. Bu kemik içinde, tam gözlerin üstünde bulunan alın sinüsü, doğrudan doğruya burun boşluğuna açılır.
Yankafa kemikleri, kafatası iç boşluğunun çeperlerini oluştururlar.
Şakak kemikleri, kafatası iç boşluğunun yanlarını ve tabanının bir bölümünü oluştururlar. Her birinde bir kulak deliğr bulunan şakak kemikleri, altçeneyle hareket edebilen bir eklem oluştururlar. İşitme salyangozununyanı sıra, bedenin dengesini sağlayan özel duyu alıcı hücreleri içerirler.
Kalbursu kemik kafatası boşluğu içinde, beyin boşluğu ile burun boşluklarının arasında yeralır. Koku alıcılarından gelerek beyne giden sinir tellerinin içinden geçtiği, kalburu andıran bir plaka içerir. Önden bakıldığında, kalbursu kemikte, iki burun boşluğunu birbirinden ayıran dikey bir bölme (septum) görülür. Kalbursu kemiğin her iki yanında burun boşluğuna açılan kalbursu kemik sinüsleri yeralır.
Artkafa kemiği, kafatası iç boşluğunun tabanını ve alt arka çeperini oluşturur. Omuriliğin geçerek beyne ulaştığı büyük bir delik ile deliğin yanındaki “artkafa kemiği lokmaları” adı verilen iki çıkıntı içerir (omurgayla eklemlenen bu çıkıntılar, baş sallama hareketinde olduğu gibi, başın aşağı yukarı kaldırılmasına olanak verir).
Kamamsı kemik, şakak kemiklerinin tam önünde ye- ralır. Yukardan aşağı doğru beden orta çizgisi doğrultusunda uzanan bir bölme, burun boşluğuna açılan ka- mamsı sinüsleri birbirinden ayırır. Kamamsı kemiğin tavanı sayılabilecek yapının içinde, Türk eyeri (sella turci- ca) adı verilen büyük bir oyuk yer alır ve hemen üstünde asılı bulunan hipofiz bezine koruma sağlar.
“Kulak kemikçikleri” adı verilen iki yandaki üçer kemik, kafatasının bir bölümü olarak kabul edilir. Her şakak kemiğinin içinde orta kulak bulunur; orta kulağın içindeki bir çekiç,bir örs, bir üzengi kemiği, ses dalgalarını iç kulağa iletirler.
Dil Kemiği. Ayrı bir kemik olan, ama baş kemikleriyle bir arada sınıflandırılabilecek dil kemiği, U biçimindedir ve boyunda bulunduğu halde, şakak kemiklerinden aşağı doğru uzanan armutsu çıkıntılara yapışan bağlarla asılı durumdadır. Boynun ön bölümünde bulunan birçok kasın bağlanma noktası olarak işlev görür. Yüz kemikleri. Yüzde 14 kemik bulunur. Bunlardan yedisi yüzeyseldir ve parmaklarla hissedilebilir; öbür yedisi derinde yeralır. –
Derin yüz kemikleri, iki gözyaşı kemiği, iki damak kemiği, bir sapan kemik (vomer) ve iki alt boynuzcuk kemiğinden (konka) oluşur. Gözyaşı kemikleri her göz çukurunun (gözyuvarı boşluğu) orta çeperinin bir bölümünü oluşturur. Damak kemikleri, burun boşluğunun yan çeperlerinin bir bölümü ile tabanını, ağız boşluğu tavanının bir bölümünü, göz çukurlarının tabanını ve sert damağın arka bölümünü oluştururlar. Düz bir kemik olan sapan kemik burun bölmesinin arka yan ve taban bölümünü oluşturur.
Yüzeysel kemikler, iki burun kemiği, iki elmacık kemiği, iki üstçene kemiği ve bir altçene kemiğinden oluşurlar. Burun kemikleri, burun orta çizgisinin üst yanı boyunca yanyanadırlar. Burnun esnek iç kıkırdak bölümünü taşırlar. Elmacık kemikleri yanakların çıkıntılı bölümlerini ve göz çukurunun yan çeperinin bir bölümü ile alt çeperlerini oluştururlar, üstçene kemikleri ortadan birbirleriyle kaynaşarak üstçeneyi oluştururlar; üst- çenede dişlerin içinde bulunduğu diş yuvaları yeralır. Üstçene kemikleri, ağız tavanındaki sert damağın büyük bölümünü, ayrıca, gözçukuru ile burun boşluğu çeperlerinin bir bölümünü oluştururlar. Gelişme sırasında ağzın içinde bu kemikler birbirleriyle kaynaşmazlarsa “yarık damak” adı verilen biçim bozukluğu ortaya çıkar. Alın kemiği, kalbursu kemik ve kamamsı kemikler gibi, üstçene kemiklerinde de, burun boşluğuna açılan sinüsler vardır.
GÖVDE İSKELETİ
Gövde iskeleti üç bölüme ayrılır: Omurga; göğüs; le- Omurga, erişkinlerin çoğunda, baştan beyne kadar
uzanan ve yukardan aşağı doğru birbirlerine oynar eklemlerle bağlı 24 omurdan oluşur: 7 boyun omuru; 12 göğüs omuru; 5 bel omuru. Ayrıca, kuyruksokumu kemiği 5 omurun birleşmesinden, kuyruk kemiği de 4-6 körelmiş omurun birleşmesinden oluşmuştur.
Omur gövdeleri, sözgelimi ayakta dururken ya da oturulurken, ağırlığı taşımaya yarar. Lifsi esnek kıkırdaktan yapılmış diskler, omurlara yastık işlevi görür, omurlar arasındaki eklemleri yağlarlar ve darbe emici görev yaparlar. Her omur gövdesinden yanlara doğru “yan çıkıntı” adı verilen iki sap çıkar. Bir omurun yan çıkıntısı, öbür omurun yan çıkıntısıyla birarada bulunur. İçinden omurilik sinirlerinin geçtiği bir delik oluşturacak biçimde sıralanmışlardır.
Omur gövdelerinin ve yan çıkıntıların yanı sıra, kuyruksokumu omurları dışındaki bütün omurlarda, içinden omuriliğin geçtiği bir omur deliği ile bunlara bağlı bağlar ve kaslarla birlikte omurganın yapabileceği türdeki hareketleri sınırlayan çeşitli çıkıntılar bulunur.
Göğüs kafesi, 12 çift kaburga, 12 göğüs omuru ve bir göğüs kemiğinden (sternum) oluşur. Göğüs kemiğine doğrudan bağlandıkları için, kaburgaların ilk 7 çiftine “gerçek kaburgalar” adı verilir. 8.’den 12.’ye kadar kaburga çiftleri, göğüs kemiğine değil, birbirlerine ve 7. kaburga çiftine bağlanırlar. 11. ve 12. kaburga çiftleri önden bağlı olmadıkları için “yüzer kaburgalar” diye adlandırılırlar.
ÜST ÜYELERİN İSKELETİ
Üst üyelerin her biri dört bölümden oluşur: Omuz kemeri, kol, önkol, el.
Omuz kemeri, arkada iki kürek kemiği (scapula) ve önde iki köprücük kemiğinden (clavlcula) oluşur. Bu sistemin tümü, kaslarıyla birlikte, ellerin havaya kaldırılmasına ve maymunlar dışında hiçbir hayvanın yapamadığı öbür işlevleri yapmaya olanak sağlar.
Kol, kol kemiği (humerus) adı verilen tek bir kemikten oluşur. Kol kemiğinin başı, kürek kemiğinin eklem çukuruyla eklenir.
Önkol, iki kemik içerir:IDöner kemik (radius) ile dirsek kemiği (ulna). Bu iki kemik birbirlerinden kemikler arası aralıkla ayrılırlar.
El, 3 kemik grubundan oluşur: 8 el bileği (carpus) kemiği, 5 el tarağı (metacarpus) kemiği ve 14 el parmağı (phalanx) kemiği. El bileği kemikleri el bileğini oluştururlar. Eljtarağı kemikleri,üstte el bileği kemiklerinin alt sırasıyla, altta parmakların birinci dizi kemikleriyle eklemlenirler. El parmağı kemikleri baş parmakta 2, öbür parmaklarda 3’er kemikten oluşur.
ALT ÜYELERİN İSKELETİ
Alt üyelerin iskeleti beş bölümde incelenir: Leğen, uyluk, diz, bacak, ayak.
Leğen kemeri, ayakta durulurken gövdeyi taşır; oturmayı sağlar ve idrar kesesini, yumurtalıkları, dölyatağı boruları ile dölyatağını ve göden bağırsağını korur. Leğen kemikleri 2 kalça kemiği, kalça kemikleri arasında 1 kuyruk kemiği ve 1 kuyruksokumu kemiğinden oluşur. Her kalça kemiği dört parçaya ayrılır: Bir kalça kemiği kanadı (dllium) ya da üst parça; biroturga kemiği (ischium) ya da arka parça; bir çatı kemiği (pubis) ya da ön- yan parça ve bu üç parçanın birleştiği orta parça. Her kalça kemiğini oluşturan birimlerin birbirleriyle birleştikleri yerde bir yuva ya da oyuk oluşur. “Hokkaçukur”
(acetabulum) adı verilen bu yuvaya uyluk kemiğinin küre biçimli başı yerleşir.
Uyluk kemiği, bir gövde bölümü île iki uç bölümden oluşur. Üst ucuna ya da uyluk başına, kalça ekleminin yuvarlak bağı yapışır. Alt ucun iki yanında yeralan ve “uyluk kemiği lokmaları” adı verilen iki kabartının eklem yüzeyleri, ana kemiklerle birleşerek diz eklemini (uyluk makarası) oluştururlar; lokmaların ön yüzleri dizkapağı kemiğiyle, alt ve arka yüzleriyse kaval kemiğiyle eklemlenirler.
؛عس
Dizkapağı kemiği(patella), üçgen biçiminde kısa bir kemiktir; arka yüzü uyluk makarasıyla eklem yapar.
Bacak,