İSKENDERNAME

blş. i. Ed. Esk. İslâm edebiyatının ortak mesnevî (hikâye) konularından biri. Bk. ansİkl. — asnİkl. Iskendername’lcv Makedonya kralı Büyük İskender’in efsanevî hayat hikâyesini ve serüvenini konu edinir. İskender’in Asya seferini, âbıhayat (ölümsüzlük suyu) çeşmesini bulmak için yaptığı anlatılır. Iskendername’lerde İskender’in gerçek tarihî kişiliği kaybolmuş, yerini doğu mistisizminin etkisinde efsanevî bir kahraman almıştır. İskender’in hayatı hakkında yararlanılan kaynaklar arasında, M. S. 300 yıllarında İskenderiye’de Yunanca yazılan Pseudo Callisthenes (Düzmece Kalistenes); İslâm tarihleri ve Firdevsî’nin Şehname’si yer alır. İlk iskendername mesnevisini (1200) yazan İran şairi Nizamî’dir (1141-1204). İ- ran edebiyatında başlıca şu İskendername- ler ünlüdür: Hüsrev Dehlevî’nin Ayine-i iskenderî (İskender’in Aynası); Abdurrah- man Camî’nin Hıredname-i İskenderî (İskender’in Akıl Kitabı); türk edebiyatında yazılan iskendernameler: Ahmedî’nin iskendername’si (1389); Ali* Şir Nevaî’nin (öl. 1500) Sedd-i İskenderî (İskender’in Surları); Ahmed Rıdvan’ın (XIV. yy.), Haya- tî’nin (XV. yy.) ve Figanî’nin (öl. 1532) iskendername’lcn. Ayrıca yazarı bilinmeyen İskendername veya Kıssa-i İskender adlı türkçe eserler de vardır, (m) iskendernam e, Ahmedî’nin (XIV. yy.) makedonyalı İskender’in hayat ve savaşlarını konu edinen mesnevisi. Eser 1389’da Germiyan hükümdarı Süleyman Şah’a takdim edilmek üzere kaleme alınmış ancak onun ölümünden sonra osmanlı padişahı Yıldırım’ın oğlu Süleyman Çelebiye takdim edilmiştir. İskender’in hayatına Doğuda özellikle İran edebiyatında çok önem verilmiştir. Edebî benzetmelerde İslâm padişahları büyüklük itibariyle genel olarak İskender ile karşılaştırılır. Bu sebeple önem kazanan İskender, bir edebî konu olmuş ve önce İran’da Firdevsî ve Nizamî tarafından işlenmiştir. Ahmedî, konuyu bu i- ranlı şairlerden almış fakat İskender hak- kındaki başka söylentilerden de yararlanmış ve ansiklopedik kültürünü göstererek birçok ekler yapmıştır. Sık sık Kur’an ve hadislere işaret etmiş, geometri, yıldız bilgisi ve tıbba ait yetkili bilgiler vererek görüşler öne sürmüştür. Ahmedî, 10 000 beyitten ibaret olan İskendername’- nın sonuna bir de manzum tarih bölümü eklemiştir. Bunun osmanlı tarihine ilişkin bölümü önemlidir, ilk osmanlı vekayi- namesi sayılır. Sonra yazılan anonim Te- varih-i Âl-i Osman (Osmanlı Tarihleri) nüshalarında ve Lütfî Paşa tarihindeki birçok manzum parçalar buradan alınmıştır. (M)