LÂSTİK

LÂSTİK; Aim. Gummi, Radreiferı (n), Fr. Ceoutchouc,
pneumatique, pneu, İn g . Rubber, tire.
Ham kauçuğun işlenmesiyle elde edilen esnek
madde. Tabiî veya sun’î kauçuk, kükürtle vulkanize
edilerek lâstiğe dönüştürülür. (Bkz. Kauçuk)
Lâstiğin elde edilmesi sâdece vulkanizasyonla
gerçekleşmez. Bu esas işlemin yanında kauçuğa
katılan katkı maddeleri de büyük ehemmiyet taşır.
Çünkü lâstiğin geniş bir kullanılma sahası
olup, bu sahaların gerektirdiği özellikler de farklıdır.
Meselâ bir araba lâstiği ile su hortumu farklı
özelliklere sâhiptir.
Lâstiğin ayakkabıcılıkta ve konfeksiyon eşyâsında
kullanılmasıyla başlayan lâstik sanâyii,
motorlu taşıtların gelişmesinden sonra önem kazandı.
Lâstiğin özelliklerini geliştirmek için, içine
başka maddeler konmaya başlandı. Çinko oksit ve
kurşun oksit ilâvesiyle vulkanizasyon çabuklaştırılır.
Çeşitli boyar maddelerle renkli lâstikler imal
edilir. Havanın etkisine karşı uzun ömür kazandırmak
maksadıyla, antioksidan adı verilen fenoller,
aminler ve bâzı tuzlar konulabilir. Özellikle
araba lâstikleri için sağlamlığı arttırmak maksadıyla
is (amorf karbon) konur. Yumuşaklık vermek için
stearik asit gibi maddeler ilâve edilir.
Makina kayışları ve basınca dayanıklı hortumlar
yapmak için, sağlam kumaşlara lâstik maddesi
emdirilir. Yanmayı önlemek için de lâstiğe amyant
konur. Otomobil lâstiklerine, yine sağlamlığı
arttırmak için naylon iplikler katılır.
Lâstik, kauçuğa göre daha esnek bir üründür.
Daha fazla uzar. Kolay kopmaz ve mekanik sağlamlığı
daha çoktur. Isı ve elektriği iletmez. Organik sıvılarda pek çözünmez. Kimyevî maddelere
karşı dayanıklı olup, havada kalmayla da bozunmaz.
Çeşitli lâstiklerin özellikleri kükürt nispeti ve diğer
katkı maddelerine göre farklıdır. Meselâ % 3-5
nispetindeki kükürt bulunan lâstikler çok esnek ve
yumuşak olup, kükürt nispeti arttıkça sertlik artar. %
30-50 arasında kükürt bulunduğunda sert lâstik elde
edilir. Buna ebonit denir ve akümülatör kutuları,
tarak, düğme vs. eşyâ yapımında kullanılır.
Taşıt lâstikleri: Lâstik esnek olduğu için, tekerleğin
karşılaşdığı darbelerin etkisini azaltır.
Tekstil iplikleriyle (pamuk, naylon vs.) veya çelik
tellerle örülen bir iskelet, sun’î lateks, kauçuk veya
sentetik reçinelerle kaplanır. Bu çatı üzerine, tekerlek
sırtına gelen, yanında yapışmayı çoğaltıcı
dişler bulunan bir lâstik tabakası geçirilir. Eskiden
iç lâstiğin delinmesini önlemek için, bu lâstik tabakası
üzerine tel ve kauçuktan yapılmış ek bant
konurdu. Günümüzde iskeleti çelik telden yapılan
lâstiklerin tabanı çok az şekil değiştirmektedir ve
ömürleri daha uzundur.
Taşıtlarda kullanılan lâstikler dolma ve havalı
olmak üzere iki kısma ayrılır. Dolma lâstikler ilk
olarak 1881’de Londra’da kullanılmaya başlandı.
Çok sert olan bu lâstikler zamanla önemini kaybetti
ve yerini havalı lâstiklere bıraktı. Günümüzde
fabrikalarda kullanılan taşıyıcılarda ve traktörlerde
kullanılmaktadır. Havalı lâstik ilk olarak
1845’te İngiltere’de kullanılmaya başlandı. Bu lâstik,
bozulmayan bir dış lâstik ile, havanın dışarı
kaçmasını önleyen kauçuk bir iç lâstikten meydana
geliyordu. 1950’lerden sonra iç lâstik kullanılmayan
dublex lâstikler kullanılmaya başlandı.
Ülkemizde lâstik sanâyii 1927’de yürürlüğe giren
Teşvik-i Sanâyi Kânunu ve 1929’da kabul edilen
Gümrük Korumaları Kânunu ile gelişmeye başladı.
1932’de İstanbul’da bir İsveç firmasının yardımları
ile ilk lâstik fabrikası kuruldu. Türkiye’de
otomobil lâstik sanâyii 1954’teki Yabancı Sermâyeyi
Teşvik Kânunu ile büyük bir gelişme gösterdi. Bukânunun ardından Pirelli, Goodyear, Uniroyal lâstik
fabrikaları kuruldu. Bunların ihtiyacı karşılamaması
üzerine 1978’de Lassa Lâstik Sanâyii bir süre
sonra da devlete âit Petlas Lâstik Fabrikası kuruldu.
Ülkemizdeki bütün lâstik üreten tesisler yabancı
teknoloji ve patentlerle üretim yapmaktadır.