(d. 8 Mart 1858, Napoli – ö. 9 Ağustos 1919, Montecatini Terme, Floransa yakınlan), Pagliacci (Palyaço) operasıyla ünlü Napolili opera bestecisi. Bu opera ile Mascagni’nin Cavalleria rusticana’sı (1890; Cavalleria rusticanalKöylü Namusu), Wagner’e ve romantik İtalyan operasına duyulan tepkiyi dile getirir. Her iki operada da yan tarihsel olay örgüsü yerine, günlük yaşamdan alınma çarpıcı öykülere yer verilmişti.
Leoncavallo Napoli Konservatuvan’nda öğrenim gördü. Geçimini sağlamak için ca/<?’lerde konserler verdi, piyano ve şan öğretmenliği yaptı. Alfred de Vigny’nin oyunundan uyarladığı Thomas Chatterton
ve İtalyan Rönesansı’ndan esinlenerek bestelediği bir üçlemenin ilk bölümü olan I Medici (Mediciler) gibi ilk operalan başan kazanamadı. Bunlan Mascagni’nin gerçekçi üslubuyla bestelenmiş olan Palyaço izledi ve 1892’de Milano’da sahnelendiğinde büyük başanya ulaştı. Leoncavallo’nun La Bohème operası ise 1897’de, Puccini’nin aynı adlı operasından bir yıl sonra sahnelendiği için, onun gölgesinde kaldı. Daha sonraki operalan da kalıcı başanlar kazanamadı.
Leoncavallo
C. Cauboue-J.P. Ziolo
Operalannın çoğunun librettolarını da kendi yazan Leoncavallo bunlarda edebiyat yeteneğini ye tiyatroya yönelik sezgi gücünü ortaya koymuştur.
Leone, Sergio (d. 3 Ocak 1921, Roma – ö.
30 Nisan 1989, Roma, İtalya), “spagetti western” adı verilen türün yaratıcısı İtalyan sinema yönetmeni. Daha sonra ABD tarihinin değişik dönemlerinde geçen gösterişli filmler yapmıştır.
Babası İtalyan sinema endüstrisini kuranlardan biriydi. Leone, 18 yaşında, Vittorio De Sica’nın Ladri di biciclette (Bisiklet Hırsızlan) filminin ekibinde çalışarak sinemaya girdi. Bu filmde rol de almıştı’. Daha sonra çeşitli İtalyan yönetmenlerine ve İtalya’da çekim yapan Mervyn LeRoy, Robert Wise, William Wyler, Raoul Walsh ve Fred Zinnemann gibi sinemacılara asistanlık etti. 1961’de II Colosso di Rodi (Rodos Heykeli) adlı önemsiz bir tarihsel filmle yönetmenliğe başladı. 1964’te Akira Kurosava’nın Yocimbo’sundan esinlenerek gerçekleştirdiği ve Bob Robertson adım kullandığı Per un pugno di dollariéBir Avuç Dolar) sinemada yeni bir akımın ^başlangıcı oldu. Görülmemiş bir ticari başan kazanan bu filmin ardından Leone, birer yıl arayla çektiği Per qualche dollari in piû (Birkaç Dolar İçin) ve İl Buono, il bruto, il cattivo (İyi, Kötü ve Çirkin) ile “spagetti western” olarak anılacak türü yarattı. Tümüyle İtalya’da, çoğu İtalyan oyuncularla çekilen bu filmler, Amerika’da Batı’da geçiyor ve klasik western türünü stilize ediyordu. Clint Eastwood ve Lee Van Cleef gibi oyunculan da üne kavuşturan bu filmler, yakın ve ağır çekimlerin bolca kullanıldığı ve şiddet dozunun çatışma sahnelerindeki abartılı anlatım aracılığıyla iyice artırıldığı yapımlardı.
Leone, 1968’de yaptığı C era una volta il west (Batı’da Kan Var) ile ABD tarihinin değişik dönemlerini ele alan filmlere yöneldi. Bu film ve onu izleyen Giù la testa (1972; Yabandan Gelen Adam) gene abartılı şiddet sahneleri ve gösterişli anlatunlanyla öne çıkıyor, ama gelişmiş öyküleri ve ince bir mizah içeren havalarıyla da dikkati çekiyordu. Leone, 1984’te görkemli yapıtı Once Upon a Time in America (Bir Zamanlar Amerika) ile yeniden adından söz ettirdi. New York Yahudi mafyasını içki yasağı döneminden 1960’lara değin izleyen film, göz alıcı gerçekçiliğinin yanı sıra, mafya mitlerini de eleştiren etkileyici bir sinema
347 Leonidas
şöleniydi. Leone, Leningrad Kuşatması’m konu alan dev bir projenin hazırlıktan içindeyken geçirdiği kalp krizi sonucu öldü.
Leoni, Leone (d. 1509, Arezzo, Floransa Cumhuriyeti – ö. 1590, Milano), Floransah heykelci, kuyumcu ve madalyon yapımcısı. İspanyol heykel sanatını da etkilemiştir. Meslek yaşamının çoğunu Milano’da imparatorluk darphanesinin yöneticisi olarak geçirdi. En önemli yapıtlan olan İspanyol Kraliyet ailesinin portrelerinin yer aldığı madalyonlarda ve İspanya’da yaşayan oğlu Pompeo ile birlikte San Lorenzo del Escori-al Kraliyet Manastm’nda gerçekleştirdiği büyük akarda zarif çizgiler ve klasik bir nitelik izlenir. “İmparator I. Carlos’un (V. Kari) Büstü”yse (1553-55) Leoni’nin gözlem yeteneğini ve derin duyarlılığını ortaya koyar.
Leoni’nin başka tanınmış yapıtlan arasında “Öfkesini Bastıran I. Carlos” (1549-55) ve “Anlaşmazlığı Yenen I. Carlos” sayılabilir. Leoni’nin, avlusunda Marcus Aurelius’ un at üstünde bir heykelinin yer aldığı Milano’daki Omenoni Evi (1565-70) adlı malikânesi, sanatçının bu imparatora beslediği saygının bir ifadesi gibidir.
Leoni, Pompeo (d. 1533, Milano – ö. 13 Ekim 1608, Madrid), geç Rönesans dönemi İtalyan heykelci ve madalyon yapımcısı. Babası Leone Leoni gibi portre heykelleriyle tanınmıştır.
1556’da babasına yardım etmek için İspan-ya’ya gitti, ama daha çok heykellerin döküm işinde çahştı. 1570’te II. Maximilian’ın kızı AvusturyalI Anna ile evlenen İspanya kralı II. Felipe’nin düğünü için büyük ölçekli bir heykel yaptı. Gene aynı yıl, kralın da desteği ile, en ünlü yapıtlan olan I. Carlos (sonradan V. Kari) ile II. Felipe ve ailelerinin tunçtan portre büstlerini gerçekleştirdi. Bu büstler bugün El Escori-al’deki San Lorenzo del Escorial Kraliyet Manastın’nın kilisesinde ana altarın iki yanında durmaktadır.
Daha sonra kral naibinin hizmetine atanan Leoni, Madrid’e yerleşti. 1576-87 arasında, Enkizitör Don Femando de Valdes’in me-zan için gerçek insan boyutlanndaki mermer heykelleri yaptı. Yapıtlanndaki İspanyol etkisi, değerli taşlan kullanmasında açıkça görülmektedir.
Leonidas (ö. İÖ 480, Thermopylai, Lok-ris), Sparta krah. Thermopylai Geçidinde, istilacı Pers ordusuna karşı gösterdiği kahramanca direniş efsaneleştirilerek, olağanüstü güç koşullarda gösterilen cesaretin simgesi durumuna gelmiştir.
Agiades hanedanından geliyordu. Büyük olasılıkla İÖ 490’da üvey kardeşi I. Kleo-menes’in ölümü üzerine kral oldu. Kleome-nes’in kızı Gorgo ile evlenen Leonidas’m, onun öteki Yunan devletlerine karşı giriştiği savaşlan desteklediği sanıhr.
Leonidas İÖ 480’de Pers krah Kserkses’in ordusunun Thermopylai’den geçmesini engellemeye çalışan küçük bir Yunan askeri birliğine komuta etti. İki gün boyunca Pers saldınlanna karşı koyduktan sonra askerlerine geri çekilme emri verdi. Ama kendisi 300 kişilik muhafız birliğiyle birlikte ölünceye değin savaşmayı sürdürdü. Bu olay Spartahlann hiçbir zaman düşmana teslim olmadıklan yolundaki efsanenin daha da güçlenmesine yol açtı.
Leonidas (tarentumlu) (ü. İÖ 3. yy’ın ilk yansı), epigram türünün öncülerinden Yunanlı şair.
Leonidov, Leonid Mironoviç 348
Helenistik dönemin ilk epigram şairlerin-dendi. Günümüze ulaşan 100 kadar epigra-mının ikisi dışında tümü Yunan Antolojisi’n-de yer alır. Leonidas, şiirlerinde kendisinden, evinden uzakta ölmeyi bekleyen yoksul bir gezgin olarak söz eder.
Kolay ve ustalıkla yazmasına karşın büyük bir yetenek olduğu söylenemez. Ölen kişilerle ilgili epigramlan, gerçekte mezar taşlarına konmak için yazılmamıştır; hatta ölü kişilerin de uydurulmuş olduğu sanılır. İthaf epigramlan ise süslü sıfatlan bol bol kullanabilmek için yazılmış gibidir. Ölümünden sonra kuşaklar boyunca pek çok epigramcı Leonidas’ın üslubunu taklit etmiş ve onun epigramlan üzerine çeşitlemeler yapmıştır.
Leonidov, Leonid Mironoviç, asıl adı
l. m.vol’Fenzon (d. 22 Mayıs 1873, Odessa, Rus Çarlığı – ö. 6 Ağustos 1941, Moskova, SSCB), Rus tiyatro ve sinema oyuncusu, yönetmen ve eğitmen. Sahne çalışmalarında ve derslerinde, Konstantin Stanislavski’nin koyduğu kurallara bağlı kalmıştır. Moskova’daki Çarlık Tiyatro Okulu’nda eğitim gördü. Kiev, Odessa ve Moskova’da oyunculuk yaptıktan sonra 1903’te Moskova Sanat Tiyatrosu’na girerek Stanislavski’nin öğrencisi oldu. Burada ilk kez Maksim Gorki’nin Na dne (Ayaktakımı Arasında) oyununda Pepel rolüyle sahneye çıktı. Anton Çehov’un İvanov oyunundaki Borkin ve Aleksandr S. Griboyedov’un Gore ot uma (Akıldan Bela) oyunundaki Skalozub gibi birkaç komedi rolünde başan kazandıysa da, dramatik rollerdeki oyunculuğuyla daha büyük övgü topladı. En parlak başansmı 1910’da sahnelenen Bratya Karamazovi’de (Karamazof Kardeşler) Dmitri Karamazof rolünde elde etti. Öteki önemli rolleri arasmda Julius Caesar’daki (1903) Cassio ile Peer Gynt (1912) ve Othello’daki (1930) başrolleri sayılabilir.
Leonidov 1919’da sinemada da rol almaya başladı. Özellikle Krylya kholopa (1926; Bir Serfin Kanatlan) filmindeki Korkunç İvan tiplemesi ve Gobsek (1935) filmindeki başrolüyle dikkatleri çekti. Yönetmeni Sta-nislavski’nin kuram ve uygulamalannı tiyatroya yeni başlayanlara aktarmada son derece becerikliydi. 1935’te Devlet Tiyatro Sanattan Enstitüsü’nde ders vermeye başladı. 1939’dan ölümüne değin bu enstitünün başkanlığım ve sanat yönetmenliğini yürüttü.
Tiyatro yönetmenliği de yapan Leonidov, V. I. Nemiroviç-Dançenko ile birlikte Le-nin üzerine bir oyun sahnelemeye hazırlanırken öldü. 1936’da SSCB Halk Sanatçısı unvamyla ödüllendirilmiş, aynca Lenin ve Kızıl Emek nişanlanyla onurlandırılmıştır.
Léonin, Latince leoninus (ü. 12. yy sonla-n), kuşağının önde gelen dinsel müzik bestecisi. Notre Dame ya da öbür adıyla Paris beste okulunun içinde yer alır. Yaşamı konusunda aynntılı bilgi yoktur. Dinsel yılın bütün ayinlerini kapsayan, özellikle de Graduale, Aleluya ve Responsor-yum dinsel ezgilerine yer veren iki sesli organum (paralel beşli aralıklarla yapılmış çokseslilik) besteleri derlemesi olan Magnus liber organum (y. 1170; Büyük Organum Kitabı) ona atfedilir. Magnus liber’de melis-ma’h (bir hecede birkaç notanın seslendiril-mesi) ya da discantus(*) üsluplan, ritmik modlann(*) yani üçerli ritimde yinelenen kısa kahplann kullanıldığı kompozisyonlar içinde birbirine kaynaşır. Léonin’in discan-tus üslubu notaya karşı nota biçiminde
değil, vuruşlan aym olmakla birlikte temel dinsel ezgiye göre bazı küçük ritmik değişiklikler içeren ikinci sesin (ya da öteki seslerin) ilk örneğidir. Aynca bak. organum.
Leonov, Aleksey Arhipoviç (d. 30 Mayıs 1934, Kemerova yakınlan, Rus SFSC), SSCB’li kozmonot. Uzayda yürüyen ilk insandır.
Kaliningrad’da okuduktan sonra 1953’te SSCB Hava Kuvvetleri’ne katıldı. Uçuş eğitimini 1957’de bitirdi. Bir süre avcı uçağı
Aleksey Leonov, 1968
Tass-Sovfoto
pilotu olarak görev yaptıktan sonra, 1959’da kozmonot seçildi.
Pavel Belyayev ile birlikte 18 Mart 1%5’te uzaya gönderildi. “Voshod 2” adlı uzay aracının Yer çevresindeki ikinci dönüşü sırasında Kınm’m yaklaşık 177 km üzerinde araçtan aynldı. Bir hava kompartımanıyla araca bağlı olarak çeşitli gözlemler yaptı, filmler çekti ve çeşitli hareketler yaparak boşlukta ilerlemeyi denedi. Uzayda 10 dakika kadar kaldıktan sonra Batı Sibirya üzerinde araca döndü. “Voshod 2” Yer çevresinde 26 saat süren 17 turu tamamlayarak Yer’e indi. Leonov 17 Temmuz 1975’te de Yer yörüngesinde ABD uzay aracı “Apollo” ile kenetlenen SSCB “Soyuz” uzay aracına komuta etti.
Leonov, Leonid Maksimoviç (d. 31 Mayıs 1899, Moskova, Rus Çarlığı), psikolojik betimlemelere ağırlık vercüği yapıtlanyla tanınan Sovyet romana vp oyun yazan. Köylü kökenli bir şair ve gazetecinin oğluydu. Kendisi de 1915-18 arasında Ar-hangelsk’te gazetecilik yaptı; ilk şiir ve öykülerini de orada yayımladı. Bir süre gönüllü olarak Kızıl Ordu’da hizmet verdikten sonra 1922’de Moskova’ya yerleşerek yazarlığa başladı. Karakter betimlemeleri ve olay örgüsü, Maksim Gorki’nin de belirttiği gibi Dostoyevski’yi andınr; karakter içeriden araştınhp ortaya konur, olay örgüsü ise birden çok düzlemde kurulur. Devrim öncesi ve sonrasındaki Rusya’yı konu alan Barsuki (1924; Porsuklar) ile 1920’lerin başlanndaki Moskova yeraltı dünyasından değişik tiplerin çizildiği Vor (1927; Hırsız) buna örnektir.
Ruhsal ve ahlaki sorunlan yansıtmada usta olan Leonov, yapıtlan hakkındaki eleştiriler doğrultusunda toplumcu gerçekçiliğe yönelmeye çalıştı. Sot (1935) adlı romanına hem okurlann, hem de eleştirmenlerin ilgisiz kalması üzerine 1953’e değin başka roman yazmadı. Ama 1936-46 arasmda
12 oyun yazdı. On biri Moskova tiyatrola-nnda oynanan bu oyunlann sonuncusu sansür tarafından yasaklandı. Adı ulusal yaşamın ana kaynağım simgeleyen Russki les (1953; Rus Ormanı) romanı 1957’de Lenin Ödülü’nü kazandı. 1960’larda ve
1970’lerde önemli bir yapıt yayımlamayan Leonov 1972’de SSCB Bilimler Akademi-si’ne seçildi.
Leonowens, Anna Harriette, eö craw-ford (d. 5 Kasım 1834, Carnarvon, Carnarvonshire, Galler – ö. 19. Ocak 1914, Montreal, Kanada), Siyam (bugün Tayland) sarayındaki yaşantısını anlattığı kitaplanyla ün kazanmış Ingiliz öğretmen. Siyam krah Mongkut’un (IV. Rama) oğlu Veliaht Prens Chulalongkom’a ve öteki çocuklanna özel öğretmenlik yapmıştır.
Hindistan ordusunda görevli olan kocası öldükten spnra, bir süre çocuklanyla birlikte Singapur’da yaşadı. 1862’de Kral Mong-kut kendisini, çocuklanna öğretmenlik yapması için sarayına çağırdı. Beş yıl boyunca kraliyet ailesiyle birlikte yaşadığı Bangkok’ tan aynldıktan sonra, The English Governess at the Siamese Court (1870; Siyam Sarayındaki İngiliz Öğretmen) ve The Romance of the Harem (1872; Haremin Masalı) adlı iki kitap yazdı. Kral Mongkut’un yaşamöyküsü Mongkut, the King of Siam’m (Siyam Krah Mongkut) yazan Rahip Low Moffat ise, Siyam sarayıyla ilgili bu öykülerin fazlasıyla abartılı olduğunu ve Leono-wens’in Kral Mongkut’u acımasız bir tiran gibi göstermekle haksızlık ettiğini belirtti. Margaret Landon’m Anna and the King af Siam (1944; Anna ve Siyam Krah) adh kitabı, Leonowens’in Siyam’daki serüvenlerine dayanır. Kitap, Richard Rodgers ile Oscar Hammerstein’ın yazdığı The King and I (1951; Kral ve Ben) adh müzikale, aynca iki film ile bir televizyon dizisine esin kaynağı olmuştur.
