Lewald, Fanny

d. 24 Mart 1811, Königsberg, Prusya – ö. 5 Ağustos 1889, Dresden, Almanya), genellikle aile, evlilik ve toplumsal sorunlar üzerine yazan popüler Alman romancı ve feminist.
Gazeteci ve yayımcı kuzeni August Le-wald’in özendirmesiyle 30 yaşında yazarlığa başladı. Clementine (1842) ve Jenny (1843) adlı romanlannda aile değerleri çerçevesinde sınırlı yaşantılan ele aldı. Üç ciltlik Die FamiUe Damer (1888; Damer Ailesi) ve sekiz ciltlik Von Geschlecht zu Geschlecht (1863-65; Kuşaktan Kuşağa) adlı gerçekçi romanlannda birkaç kuşak boyunca aile bireylerinin yaşamım anlattı. 1847’de yayımlanan Diogena adlı yapıtını, rakibi Hahn-Hahn kontesi Ida’nın Gräfin Faustine (Kontes Faustine) adh duygusal romanına parodi olarak yazdı. Üç ciltlik tarihsel romanı Prinz Louis Ferdinandm (1849) başkişisi 19. yüzyılın başında Berlin’deki evini edebiyatçılara açan Rahel Vamhagen von Ense’ydi.
Lewald aynca İtalya, Iskoçya ve Ingiltere ile ilgili gezi kitaplan ve üç ciltlik Meine Lebensgeschichte (1861-62; Yaşamımın Öyküsü) başlıklı bir otobiyografi yazdı. 1845’te İtalya’da karşılaştığı Adolf Stahr ile 1854’te evlendi. Yazmaya başladığı tarihte yapıtlanna bütün Almanya’da sıkı bir sansür uygulanmakta olan Genç Al-manya(*) hareketi üyelerinden etkilendi. Hareketin savunduğu kadmlann kurtuluşu görüşünü benimsedi. Aynca Fransız yazar George Sand’dan da etkilendi.
Lewandowski, Louis (d. 3 Nisan 1821, Wrze£nia, Polonya – ö. 4 Şubat 1894, Berlin), Yahudi korobaşı (hazzan) ve koro yöneticisi. Aynca sinagog müziği bestelemiştir.
On iki yaşındayken Berlin’de bir koroda söylüyordu. Keman ve piyano eğitimi gördü; Berlin Üniversitesi’ne kabul edildi ve Güzel Sanatlar Akademisi’ne alınan ilk Yahudi oldu. 1840’ta Berlin’deki Eski Sina-gog’da müzik yönetmenliğine başladı; 1866’da da Yeni Sinagog’a geçti. Aynca Yahudi Cemaat Okulu’nda ve Yahudi Öğretmen Okulu’rtda ders verdi. Yaşlı ve Yoksul Müzikler Enstitüsü’nün kurucusu ve yöneticisiydi.
Lewandowski Aşkenazilerin geleneksel dinsel ezgileriyle çağdaş armonileri birleştiren, çoğu zaman da çalgı eşliği gerektiren bir üslup benimsedi. Korobaşının sololarında genellikle geleneksel ezgilere bağlı kahr-
ken koro bölümlerinde Felix Mendelssohn ve öbür çağdaş bestecilerden etkilendi. Gene önemli bir sinagog bestecisi olan Salomon Sulzer’inki kadar romantik olmayan üslubu önce Almanya’da ve zamanla başka yerlerde büyük ölçüde yaygınlaştı. Yayınları arasında bir ve iki parti için Kol rinhâ u-tefılla (1871; Şarkı ve Duanın Sesi), solocu, koro ve org için Toda ve-zimra (1876-82,2 cilt; Şükran ve Şarkı), solocular, koro ve org için düzenlenmiş çok sayıda mezmur bestesi ile şarkı, uvertür ve senfonilerin de yer aldığı bir dizi dindışı yapıt vardır.
Lewanika (d. y. 1842, Nyengo Bataklığı yakınlan, Barotseland – ö. 4 Şubat 1916, Lealui, Barotseland Protektorası [bugün Batı ili, Zambia]), Afrika’nın güneyindeki Barotseland’m kralı. Batıda Portekizlilerin, doğuda Bandebelelerin (Matabeleler) oluşturduğu tehditler karşısında, Barotseland’ da İngiliz protektora yönetiminin kurulması için çaba göstermiştir.
Sebetwane’nin ölümünün ardından Barot-seland’ın denetimini yeniden ele geçiren Lozi krallarının soyundan geliyordu. Önceleri Robosi (Lubosi) olarak bifinen Lewanika, 1876’da tahta çıktıysa da 1884’te yönetimden uzaklaştırıldı. 1885’te yeniden kral olduktan sonra Lewanika adım aldı ve bu tarihten ölümüne değin kral olarak hüküm sürdü. Tahta çıkar çıkmaz Barotseland’da İngiliz protektora yönetiminin kurulması için harekete geçti. Bu çabasında Bamang-wato kralı III. Khama’dan ve yakın bir dostluk ilişkisi kurduğu Fransız misyoner Peder François Coillard’dan yardım gördü. Hükümdarlığı sırasında Barotseland’da köleliğe ve köle ticaretine son verdi.
Lewes, İngiltere’de, East Sussex ilinde (county) ilçe (district). Kuzeybatıda West Sussex ili, güneybatıda ise Brighton ilçesiyle (borough) çevrilidir. Yüzölçümü 292 km2’dir. Manş kıyılan boyunca uzanan ilçe topraklan güneydeki Newhaven limanını ve Seaford’u içine alır. South Downs’m kireçli yamaçlan doğu-batı doğrultusunda uzanarak ilçe topraklannı boydan boya geçer. Ouse Irmağının oluşturduğu yarma vadide
il merkezi Lewes kenti, bu vadinin doğusunda da ünlü opera merkezi Glyndeboume yer alır. Nüfus (1982 tah.) 79.500.
Lewes, İngiltere’de, East Sussex ilindeki (county), Lewes ilçesinin (district) merkezi kent ve bucak (parish). Ouse Irmağının South Downs’da oluşturduğu yarma vadide yer alır.
11. yüzyılda inşa edilen bir şatonun çevresinde gelişti; bu şatonun kalıntıları günümüzde de kente egemen bir konumdadır. Lewes, zamanla önemli bir pazar merkezi ve ırmak limanı durumuna geldiyse de Newhaven’m gelişmesi karşısında bu konumunu yitirdi. 1264’te kentin yakınlannda yapılan Lewes Çarpışması’nda Simon de Monfort İngiltere kralı III. Henry’yi yenilgiye uğrattı.
Kentteki başlıca tarihsel yapıjar, her ikisi de 16. yüzyıldan kalan Barbican Evi ve Shelleys’tir; eskiden Barbican Evi VIII. Henry’nin dördüncü kansı Cleves’li lAnne’ in ikametgâhı, Shelleys ise bir handı. Bir başka önemli yapı da gene 16. yüzyıldan kalma Southover Çiftliği’dir.
Günümüzde de önemli bir pazar merkezi olan kentte bazı hafif sanayi dallan gelişmiştir. Kente 5 km uzaklıkta ünlü opera merkezi Glyndeboume yer alır. Nüfus (1981 geç.) 13.770.
Lewes, George Henry (d. 18 Nisan 1817, Londra – ö. 28 Kasım 1878, Londra,
381 Lewin, Kurt
İngiltere), İngiliz düşünür, edebiyat eleştirmeni, oyun yazan, aktör, bilim adamı ve yayımcı.
Oyuncu Charles Lee Lewes’in torunu ve Liverpool’daki Kraliyet Tiyatrosu yöneticisinin oğluydu. İki yıl Almanya’da kaldıktan
.,i0j0§
Lewes, Anne Gliddon’ın kurşunkalem çiziminden ayrırltı, 1840; Ulusal Portre Galerisi, Londra
National Portrait Gallery. Londra
sonra 1840’ta Londra’ya döndü. Sonraki 10 yıl boyunca çeşitli dergilere yazılar yazdı. 1840’lann başlannda John Stuart Mill’le yazıştı. 1850’de dostu Thornton Leigh Hunt’la birlikte The Leader adlı haftalık radikal bir dergi çıkardı, derginin edebiyat ve tiyatro yazılannı da kaleme aldı. Comte’s Philosophy of the Sciences (1853; Comte’un Bilimler Felsefesi) adh kitabı dergide makale dizisi olarak yayımlandı.
Lewes 1841’de evlendi. Ama karısının, aynı evi paylaştıktan Hunt’tan iki çocuk doğurması üzerine bu beraberlik bozuldu. Lewes 1851’de George Eliot(*) adıyla tanınan ünlü romancı Mary Ann Evans ile tanıştı ve 1854’ten yaşamının sonuna değin onunla birlikte yaşadı. Lewes’un bütün önemli yapıtlan bu beraberliğin etkisiyle ortaya çıktı. Lewes’un bilimsel çalışmalara yönelmeden önce yazdığı Life and Works of Goethe (1855; Goethe.’nin Yaşamı ve Yapıt-lan) günümüzde de İngilizcede Goethe’yi tanıtıcı nitelikteki yapıtların en iyilerinden biri sayılır. Lewes, hareket ve duyu sinirleri üzerine çeşitli yazılarının yanı sıra Seaside Studies (1858; Deniz Kıyısı Araştırmalan), Physiology of Common Life (1859-60, 2 cilt; Günlük Hayatın Fizyolojisi) ve Studies in Animal Life (1862; Hayvanlann Yaşamı Üzerine İncelemeler) adlı kitaplannı yayımladı. Daha sonra Aristoteles üzerine bir incelemeyle (1864) en önemli yapıtı olan Problems of Life and Mind’ı (1873-79, 5 cilt; Yaşam ve Zihin Sorunlan) kaleme aldı. Bu arada 1865-66 yıllannda Fortnightly Review adh derginin yayın yönetmenüğini yaptı, dergide bilim ve siyaset yazılan ile edebiyat eleştirileri yazdı.
Lewes’un en önemli katkısı deneysel metafiziğin gelişmesi yönünde oldu. Özellikle zihinsel olgulan toplumsal ve tarihsel koşullarla ilişki içinde ele alması, psikolojide önemli bir ilerleme sağladı.
Lewin, Kurt (d. 9 Eylül 1890, Mogilno, Prusya, Almanya – ö. 12 Şubat 1947, Newtonville, Massachusetts, ABD), alan kuramı(*) ile tanınan Alman asıllı ABD’li sosyal psikolog. Aynca Gestalt psikolojisinin ABD’de tanınmasına katkıda bulunmuş, Gestalt ilkelerini sosyal psikolojiye uygulamaya çalışmıştır.
Almanya’da Freiburg, Münih ve Berlin üniversitelerinde öğrenim gördü. 1914’te Berlin Üniversitesi’nde doktora çalışmasını tamamladı. I. Dünya Savaşı’na katıldıktan
Lewis 382
sonra Berlin Psikanaliz Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. 1933’te ABD’ye yerleşti. Bir süre Stanford ve Cornell üniversitelerinde ders verdikten sonra Iowa Eyalet Üniversitesindeki Çocuk Sağlığı Araştırma Merke-zi’ne geçti. 1945’te Cambridge’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde Grup Dinamiği Araştırma Merkezini kurdu ve başkanlığını üstlendi. Ölümüne değin bu görevini sürdürdü.
Kuramım fizik ve matematik terimleriyle açıklayan Lewin,. insan davranışının belli bir sürekliliğin parçası olduğunu öne sürmüştür. Buna göre normdan bireysel sapmalar, “ben”in algılan ile çevre arasındaki gerilimin bir işlevidir. İnsan davranışını tam anlamıyla kavramak ve önceden kestirebil-mek için, kişinin yaşantı ve etkinliklerinin gerçeldeştiği psikolojik alan ya da “yaşam mekâni’nm incelenmesi gerekir. Bu yaşam mekânı içindeki olaylar bütünü, kişinin herhangi bir zamandaki davranışım belirler. Lewin, kuramını desteklemek amacıyla psikolojik etkenleri grafiklerle betimlemeye çalıştı. Bir grubun, kendini oluşturanlann bireysel davranışlarını değiştirdiği inancıyla yaşamının son yıllarında grup dinamiği üzerine araştırmalar yaptı. Çocuk gruplarında demokratik, otokratik ve liberal liderlik yöntemlerinin etkilerini incelemeye yönelik deneylerine dayanarak, küçük gruplarda en başarılı yöntemin demokratik liderlik olduğunu savundu.
Lewis GLYN COTHI, llywelyn y glyn olarak da bilinir (ü. 1447-86), yapıtlannda Gal ulusal bilincini yansıtan Galli halk ozanı (bard).
Carmarthenshire’»! yerlisi olduğu söylenen Lewis, Güller Sayaşlan (1455-85) sırasında Lancaster hanedanının ve İngiltere kralı VII. Henry’nin amcası Jasper! Tudor’ un ateşli bir yandaşıydı. Can düşmanı olan Chester’lılan yermek için güçlü bir od (awdl) yazdı. (Söylentiye göre temsilcilerinin onayım almadan bir dulla evlendiği için bu kentten kovulmuştu.) Çoğu kendi el yazısıyla yazılmış günümüze ulaşmış 230 şiirinden 154’ünü içeren bir derleme 1837’de Londra’da yayımlandı. Galler Ulusal Kütüphanesi ve Galler Üniversitesi Yayın Kurulu’nun işbirliği ge 1953’te yayımlanmaya başlayan hütüş^apıtlannın yayıma hazırlanmasını Evancttevid Jones üstlendi,
Lewis, Sir (William) Arthur (d. 23 Ocak 1915, St. Lucia, İngiliz Batı Hint Adalan -ö. 15 Haziran 1991, Barbados), İngiliz iktisatçı. İktisadi kalkınma konusundaki incelemeleri ve azgelişmiş ülkeler ile gelişmiş ülkeler arasındaki ticaret hadlerini bu ülkelerin tanm alanındaki emek üretkenlik düzeylerine bağlayan yeni modeliyle 1979 Nobel Ekonomi ödülü’nü Amerikalı Theodore W. Shultz’la paylaşmıştır.
London School of Economics’ten 1937’de mezun olarak ertesi yıl iktisat doktorasını tamamladı. Aynı okulda doçent (1938-47), Manchester Üniversitesinde iktisat profesörü (1947-58), Batı Hint Adalanndaki University College’da müdür (1959-62), Batı Hint Adalan Üniversitesi’nde rektör yardımcısı (1962-63), Princeton Üniversitesinde profesör (1963-68) olarak çalıştı, iktisadi Kalkınma konusunda birçok uluslararası komisyona ve çeşitli Afrika, Asya ve Antil Adalan hükümetlerine danışmanlık yaptı. Kuruluşuna katkıda bulunduğu An-tiller Kalkınma Bankası’na 1970-73 arasında başkanlık etti. 1%3’te “sir” unvanı aldı.
Yazdığı birçok kitap arasında The Principles of Economic Planning (1949, İktisadi Planlamanın İlkeleri), 77ıe Theory of Economic Growth (1955; İktisadi Büyüme Kuramı), Development Planning (1966; Kalkınma Planlaması), Tropical Development 1880-1913 (1971; 1880-1913 Arasında Tropiklerde Kalkınma), Growth and Fluctuations 1870-1913 (1978; 1870-1913 Arasında Büyüme ve Dalgalanmalar) sayılabilir. Lewis’in The Evolution of the International Economic Order adh yapıtı Türkçede Uluslararası Ekonomik Düzenin Evrimi (1983) adıyla yayımlanmıştır.
Lewis, C. Day bak. Day-Lewis, C(ecil)
Lewis, C(larence) I(rwing) (d. 12 Nisan 1883, Stoneham, Massachusetts, ABD – ö. 3 Şubat 1964, Cambridge, ABD), ABD’li mantıkçı, bilgi felsefecisi ve ahlak kuramcısı. Analitik felsefe geleneğinin önde gelen temsilcilerindendir.
Hansard Üniversitesi’nde öğrenim gören Lewis 1920’deri soma aynı üniversitede ders verdi. 1930’da Edward Pierce Kürsüsü’nde felsefe profesörü oldu ve 1953’te emekli olana değin bu görevi sürdürdü. ABD’nin çeşitli kuruluşlanndan ödüller alan Lewis’in başlıca yapıtlan şunlardır: Symbolic Logic (1932, C. H. Langforth ile birlikte; Simgesel Mantık), An Analysis of Knowledge and Valuation (1947; Bilginin ve Değerlendirmenin Analizi), The Ground and Nature of the Right (1955; Haklılığın Temeli ve Yapısı).
Bilgi kuramı ve etik görüşü açısından Kantçı çerçeve içinde kavramcı bir pragmatist olan Lewis deneysel gerçeklikte temellenen felsefi kavramlar geliştirmeye çalıştı. Bireylerin katıksız duyu izlenimleri konusunda yamlamayacağı ve bu yüzden de duyusal deneyimin doğru bilgi ve kesinliğin güvencesi olduğu biçimindeki geleneksel görüşe karşı, bilgi sorunlannda bireylerin duyu deneyimleri üzerine öznel yorumlan-nın önemli bir yeri olduğunu ileri sürdü. Lewis’e göre olanaklı tek Kesinliğin kaynağı, gerçeklik üzerinde deneysel olarak doğrulanmış önermelerden oluşan sonuçlandın-cı yargılardır. Sonuçlandın« yargılar görünür olgulara ilişkin olmak zorundadır; oysa sonuçlandıncı olmayan yargılar başka nesnelere ya da değerlere ilişkin olabilir. Temelde bir sonuçlandın» yargı bulunması koşuluyla sonuçlandın« olmayan yargılar da kesinlik ve anlam taşıyabilir.
Maddi gerektirmenin kullanıldığı biçimsel mantık sistemlerini eleştiren Lewis, sıkı gerektirmeye dayalı almaşık bir mantık sistemi önerdi. Buna göre mantık, deneyimde örtük olarak bulunamn dışına çıkmamalıydı. Lewis’e göre kavramlar deneyimden çıktığı için, hiçbir kavram değişmez ya da vazgeçilmez değildi; geleneksel mantığın soyut kategorileri de değişmeye açıktı.
Lewis, C(live) S(taples) (d. 29 Kasım
1898, Belfast, İrlanda – ö. 22 Kasım 1963, Oxford, İngiltere), İngiliz romancı ve araştırmacı. Çoğu Hıristiyan ilahiyatım savunmayı amaçlayan 40’ı aşkın yapıtı arasında en ünlüleri The Screwtape Letters (1942) ile bir fantezi klasiği sayılan Chronicles of Narnia’dıt (Namıa Öyküleri).
Özel eğitim gören Lewis, Malvern College’da bir yıl okudu. I. Dünya Savaşı’nda, Fransa’daki Somerset hafif piyade birliğinde görev yaptı. 1918’de Oxford’daki University College’a devam etti. Burada klasik yazarlar üzerine çalışmalanyla ün kazandı. 1925’ten 1954’e değin Oxford Magdalen College’da öğretim üyeliğinde bulundu. 1954-63 arasında da Cambridge
Üniversitesi’nde ortaçağ ve Rönesans dönemi İngiliz edebiyatı profesörlüğü yaptı.
İlgi uyandıran ilk yapıtı The Pilgrim’s Regress: An Allegorical Apology for Christianity, Reason and Romanticism (1933; Hatanın Ricatı: Hıristiyanlık, Akıl ve Romantizm Adına Alegorik Bir Savunu) oldu. 1936’da, birçoklanna göre en büyük yapıtı olan Allegory of Love: A Study in Medieval Tradition (Aşkın Alegorisi: Ortaçağ Geleneği Doğrultusunda Bir İnceleme) yayımlandı. O dönemde pek az bilinen bilimkurgu türündeki ilk yapıtı Out of the Silent Planet (1938; Sessiz Gezegenden) Hıristiyanlığın savunusuyla alegoriyi birleştiriyordu. Bu kitabı Perelandra (1943) ve That Hideous Strength (1945; Şu İğrenç Güç) başlıklı aynı ölçüde ilginç iki roman izledi, Bazı eleştirmenlere göre bu üç roman, bilimkurgu türünde en başanh üçlemeler arasında yer alıyordu. The Problem of Pain (1940; Acı Sorunu) adh yapıtı, kilise dışı bir apoloji yazan olarak Lewis’e büyük ün kazandırdı. Ama yaşlı bir şeytanın genç çırağına günaha özendirme sanatının ince-liklerini öğrettiği Screwtape Letters adh romanı çok daha büyük ilgi gördü. Lewis’in çocuklar için 1956’da yayımladığı ilk öykü, The Lion, the Witch and the Wardrobe (Aslan, Cadı ve Sihirli Dolap, 1982) Namia ülkesinde geçen yedi masaldan birindsiydi. Lewis’in öteki yapıtlan arasında otobiyografik nitelikteki Surprised by Joy: The Shape of My Early Life (1955; Sevinçten Şaşkın: Ömrüm Böyle Başladı) ile Psyche ve Cupid’in öyküsü üzerine kurulu bir roman olan Till We Have Faces: A Myth Retold (1956; Çehremiz Olana Değin: Yeniden Anlatılan Bir Mit) sayılabilir. Lewis’in mektuplan, kardeşi W. H. Lewis’in anıla-nyla birlikte, 1966’da yayımlanmıştır. <
Lewis, G(ilbert) N(ewton) (d. 23 Ekim 1875, Weymouth, Massachusetts – ö. 23 Mart 1946, Berkeley, California, ABD), geliştirdiği elektron çifti kuramıyla, ortakla-şım bağının anlaşılmasını olanaklı kılan asit ve baz kavranuanm genişleten ABD’li kimyacı.
Doktora çalışmasını 1899’da Harvard’da tamamlayan Lewis, Leipzig ve Göttingen’ de çalıştı ve 1905’te Cambridge’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde termodinamik üzerine araştırmalara başladı. 1912’de fiziksel kimya profesörü oldu ve Berkeley’deki California Üniversitesi’nin Kimya Yüksekokulu dekanlığına getirildi. Yaklaşık 1916’da kimyasal bağın elektron aktanmının yanı sıra değerlik elektronlan-nın paylaşılmasıyla da oluşabileceği düşüncesini geliştirmeye başladı. Bu görüşlerini 1923’te Valence and the Structure of Atoms and Molecules (Atom ve Moleküllerin Yapısı ve Değerliği) adh yapıtında açıkladı. Aynca 1923’te Merle Randall ile birlikte Thermodynamics and the Free Energies of Chemical Substances (Kimyasal Maddelerin Termodinamiği ve Serbest Enerjileri) başlıklı ders kitabım yayımladı.
Hidrojenin bir izotopu olan döteryumu ilk olarak 1933’te aynştırdı ve an bir ağır su (döteryum oksit) örneği hazırladı. Daha sonraki araştırmalanyla da, flüonşımamn, fosfonşımanın ve organik maddelerdeki renklerin anlaşılmasına yardımcı oldu.
Lewis, Isaac Newton (d. 12 F.kim 1858, New Salem, Pennsylvania – ö. 9 Kasım 1931, Hoboken, New Jersey, ABD), I. Dünya Savaşı sırasında ve daha sonra yaygın biçimde kullanılan Lewis makineli tüfeğim geliştiren ABD’li subay ve mucit. 1884’te West Point’teki (New York) ABD Askeri Akademisini bitirdi. 1891’de topçular için yaptığı bir uzaklık saptama aygıtının
patentini aldı. Başarı kazanan öteki askeri buluşları arasında, kıyı topçuları için uzaklık saptama ve ateş yönetimi sistemi, çabuk ateşlenebilen sahra topu ve gazla çalışan bir torpil de vardır. Lewis aynca, otomobiller için elektrikli aydınlatma sistemi ve rüzgârla çalışan elektrikli aydınlatma sistemi gibi daha birçok buluşun da patentini almıştı. Lewis 1911’de makineli tüfeğinin patentini aldı, ama bu tüfek ABD Kara Kuvvetleri tarafından benimsenmedi. 1913’te albay rütbesiyle ordudan emekliye ayrıldıktan sonra Avrupa’ya gitti ve burada tanıttığı silahı büyük bir ilgiyle karşılandı. Belçika’ da, Lifege’de bir fabrika kurarak silahın üretimine başlayan Lewis, I. Dünya Sava-şı’nın başlaması üzerine İngiltere’ye geçti ve Birmingham Small Arms Company ile ortaklık kurarak silah üretimim sürdürdü. Savaş sırasında İtilaf ordularında 100 binden fazla Lewis tüfeği kullanıldı. Geri tepmesi çok az olduğundan silah uçaklara da takılmaya başladı. Lewis makineli tüfeği, yeni deneylerden ve sert tartışmalardan sonra ABD Kara Kuvvetleri’nce de kabul edildi.
Lewis, Jerry, asıl adı joseph levttch (d. 16 Mart 1926, Newark, New Jersey, ABD), komedi sinemasında kendine özgü bir yer edinmiş ABD’li sinema oyuncusu, yönetmen, senaryo yazan ve yapımcı. Ortaöğrenimini yanda bıraktı ve çeşitli işlerde çalışmaya başladı. Sahnelerde ko-medyenlik yaptıktan sonra 1946’da şarkıcı ve oyuncu Dean Martin ile bir ikili oluş-
Jerry Lewis
Ara Güler
turdu. Gösterilerinde, Martin’in söylediği şarkılar sürekli olarak Lewis’in komiklikleriyle kesiliyordu. Kısa sürede ülkenin en tutulan komedyenleri araşma girdiler ve 1949’da Paramount Pictures Corporation’la anlaşarak sinemaya adım attılar, ilk filmleri My Friend Irma’da (1949; Arkadaşım Irma) yardıma rolde gözüktükten sonra 1950 tarihli My Friend Irma Goes to West’te. (Arkadaşım İrma Batiya Gidiyor) başrole yükseldiler ve 1956’da aynlana değin 15 filmde daha oynadılar. Lewis-Martin İkilisi bu filmleriyle Türkiye’de “Canciğer Kardeşler” olarak tanındı.
1956’dan sonra özellikle Avrupa’da, Amerika’yı ve Amerikalı olmayı en iyi kavrayan komedyenlerden biri olarak nitelenen Lewis, 1960’taki Bellboy’la (Asansörcü) kendi filmlerim yönetmeye de başladı. Yapımcılığını üstlendiği, senaryo yazımına katıldığı ve kendisinin ya da çoğunlukla Frank Tashlin’in yönettiği filmleriyle 1960’lann en sevilen komedyenlerinden biri oldu. Abartılı mimik ve jestleriyle, sakar ve telaşlı hareketleriyle, hazırcevaplığıyla kendine özgü bir tarz geliştirdi. 1970’te sinemayı bıraktı. 1979’da hem yönetip, hem oynadığı Hardly Working’le sinemaya döndüyse de,
umduğu ilgiyi bulamadı. Ama Martin Scor-sese’nin The King of Comedy’sinde (1983; Kahkahalar Kralı) çizdiği, yüzü gülmeyen yorgun komedyen tipiyle usta oyunculuğunu bir kez daha ve parlak bir biçimde kanıtladı.