Lidya dili
bir dil konuşan bu halkın, Lidya’da İÖ 2. binyılın ikinci yansından sonra yaşadığı bilinmektedir. İÖ 1500’lerde Atys hanedanının yönetmeye başladığı Lidya’da, daha sonra iktidara sırasıyla Heraklıd (Herakle-ides) ve Mermnad (Mermnadai) hanedan-lan geçti. Homeros’un Mainoıalılar diye söz ettiği Lidyalılar Troya Savaşı’nda Yunanlılara karşı Troyalılann yanmda yer aldılar.
İÖ 680’de Gyges ile başlayan Mermnad hanedanı döneminde Lidya Devleti gittikçe güçlendi ve. yayılman bir politika izlemeye başladı. İÖ 7. yüzyılın ilk yansı içinde ülke ttç kez Kimmer saldırısına uğradı. Ardys, Sadyattes ve Alyattes’ten (hd IÖ y. 619 – y. 560) sonra tahta çıkan son Mermnad kralı Kroisos (hd İÖ y. 560 – y. 546) zenginliğiyle ünlüydü. Onun yönetimi sırasında Lidya doğuda Halys’e (Kızılırmak) kadar uzanan büyük bir devlet durumuna
eldi. Bu devlete İÖ 547/46’da başkent
ardes’i ele geçirerek yakıp yıkan Pers kralı II. Kyros (Büyük) son verdi. Ülke bu tarihten İÖ 334’e değin Perelere bağlı kaldıktan sonra İskender’in (Büyük) eline geçti Onun ölümü (IÖ 323) üzerine komutanlarından Lysimakhos’un, İÖ 282’de I. Selevkos’un, daha sonra da III. Antiok-hos’un egemenliğine girdi. İÖ 188’de Romalılarla III. Antioknos arasında yapılan Apameia Barışı sonrasında Pergamon (Bergama) kralı II. Eumenes’e verildi. İÖ 133’te Roma’nm Asya Eyaleti’ne bağlandı.
Lidya’nın en önemli kenti Sardes’tir. Tmolos Dağlarının (Bozdağlar) kuzey eteklerinde, Hermos Irmağı vadisinin bereketli topraklarında kurulu olan kentin içinden akarak Hermos’a karışan Paktolos (Sart) Çayının sulan altın içermesi nedeniyle eskiçağda ün kazanmıştı. Tarihte ilk sikkeleri altın ve gümüşten Lidyalılar dökmüşlerdi. Altın dökümhanelerinin bulunduğu Sardes’te en önemli endüstri dokumacılıktı. Tmolos Dağlannm güney eteklerinde, Kaystros Irmağı vadisi içindeki en önemli Lidya kenti ise Hypaipa’ydı. Bu kent yün dokumacılığı ve kök boyala-nyla tanınırdı. Misya sınırındaki Thyateria (bugün Akhisar) kenti yüncülük, yün boyacılığı ve dericilikte ileri gitmişti. Bölgenin doğusu ve Hermos Irmağınının kaynaklarına yakın bölümü Katakekaumene admı taşıyordu. Yanık ülke anlamına
felen bu ad, yöredeki volkanik araziden aynaklanıyordu. Katakekaumene’nin şaraptan çok lezzetli ve ünlüydü. Lidya’nın doğudaki en tanınmış kenti Philadelpheia (bugün Alaşehir), Pergamon kralı Eume-nes’in kardeşi Attalos Philadelphos tara-
Udya
W. Shepherd. Historical Attas, 1961. Bamiss İ Noble, Inc.
fından kurulmuştu ve eskiçağda sık sık deprem felaketine uğramıştı. Maionia, Iulia Gordos (bugün Gördes), Saittai ve Silandos (bugün Karaselendi) yörenin başka kent ve kasabalanydı.
Akdeniz ikliminin egemen olduğu Lidya bölgesinde özellikle Hermos ve Kaystros ırmaklarının vadileri Antik Çağda da günümüzdeki gibi zengindi. Bugün tütün, pamuk, meyve ve üzüm bağlarının yer aldığı Lidya vadileri, o zaman geniş otlaklarla kaplıydı. Fındık, nar, elma, kestane ve ceviz ağaçlarının bulunduğu Tmolos Dağlarında, şarapçılıkta kullanılan üzüm de yetiştiriliyordu. Gene bu dağlardan toplanan safrandan yapılan kokular, Antik Çağda sevilen lüks tüketim mallan arasında ön sırayı alıyordu. Maden bakımından da zengin olan Tmolos’tan gümüş, bakır, boya yapımında kullanılan arsenik ile ilaç yapımında yararlanılan antimon çıkarılıyordu. Bölgenin bir başka maden zenginliği de cıva idi. Kaystros Vadisinin doğusunda eskiçağın en kaliteli cıva yataklan bulunuyordu. Cıvadan, metal levhalan parlatarak ayna yapmakta yararlanılıyordu. Lidya’nın dokuma ve battaniyeleri de çok ünlüydü.
Lidya dili, Batı Anadolu’daki Lidya Kral-lığı’nda konuşulan, Hint-Avrupa ailesine bağlı ölü dil. ABD’li arkeologların Lidya Krallığı’nın başkenti Sardes’te ortaya çıkarttıkları Lidya dilindeki metinlerin en eskileri İÖ 6. va da 5. yüzyıllardan, büyük bölümü ise İÖ 4. yüzyıldan kalmadır. Bu metinlerde kullanılan alfabe, Doğu Yunan alfabesinden türetilmiştir. İtalyan araştırmacı Piero Meriggi 1936’da Lidya dilinin Hint-Avrupa kökenli olduğunu göstermiş, Onofrio Carruba da 1959’da bu dilin Hitit, Luvi ve Pala dilleriyle ortak özellikler taşıdığından yola çıkarak, Hint-Avrupa ailesinin Anadolu alt öbeği içinde sınıflandırılması gerektiği konusunda güçlü kanıtlar ortaya koymuştur. Ayrıca bak. Eski Anadolu dilleri.
Lidya moda, müzikte, sekiz ortaçağ kilise modunun beşincisi. Ayrıca bak. kilise müziği modlan. • ‘
■ Kısaltmalar için cildin başındaki tabloya bakınız.
Lie, Jonas (Lauritz Idemil) (d. 6 Kasım 1833, Hokksund in Eiker – ö. 5 Temmuz 1908, Stavem, Norveç), yapıtlarında memleketi Norveç’in doğasım, halk yaşamım ve toplumsal ruhunu yansıtmayı amaçlayan romancı. Henrik Ibsen, Bj0mstjerne Bj0m-son ve Alexander Kielland ile birlikte 19. yüzyıl Norveç edebiyatının “dört büyüklerinden biri sayılır.
Kristiama’da (bugün Oslo) hukuk öğrenimi gördükten sonra avukatlığa başladı, ama 1868’de iflas etti. Karısının büyük desteği ve katkısıyla ilk romanı Den fremsynte eller billeder fra Nordland’ı (1870; Nordland’dan Manzaralar) yazdı. Bunu, Norveç edebiyatında deniz ve iş yaşamıyla ilgili ilk öykü olan Tremasteren “Fremüden” eUer liv nord-pâ (1872; “Gelecek” Adlı Yelkenli) izledi. Doğalcı döneminde kaleme alcuğı iki romanından biri olan Livsslaven (1883; Yaşamın Kölesi) evlilik dışı doğan bir erkek çocuğun toplumda, karşılaştığı güçlükleri işler. Zamanın en gözde konularından olan kadın sorunuyla ilgüi öteki romanı Familien paa Gilje (1883; Gilje’li Aile) Norveç edebiyatının klasikleri araşma girmiştir.
Lie, yaşamının sonuna doğru TroU (1891-92; Büyü) adlı iki ciltlik bir masal kitabı yayımlamıştır.
Lie, (Marios) Sophus (d. 17 Aralık 1842, Nordfjordeid – ö. 18 Şubat 1899, Kristiania [bugün Oslo], Norveç), cebirsel değişmezler ve diferansiyel denklemler kuramlarına önemli katkılarda bulunan Norveçli matematikçi.
1869’da Berlin’e giden Lie, orada tanıştığı matematikçi Felix Klein ile daha sonndan ortak makaleler yazdı. 1870’te Paris’te iken
Sophus Lie, 1885
ArcNv für Kunst und Gescfttchte, Berlin
değme dönüşümlerim buldu. Bu dönüşümlerden yararlanılarak doğrular ile küreler arasında birebir bağıntı kurulabilmesi, böy-lece birbirine teğet kürelerin kesişen doğrulara karşılık getirilmesi olanaklı duruma geldi. 1871’de Kristiania Üniversitesinde öğretim üyesi yardımcısı oldu, aynı yıl teğetsel dönüşümler üzerindeki doktora çalışmasını tamamladı. 1872’de profesör olan Lie ertesi yıl sürekli dönüşüm gruplan konusundaki araştırmalarına başladı.
Emst Engel ile dokuz yıl birlikte çalışmasının ürünü olan Theorie der Transformati-onsgruppen (1893,3 cilt; Dönüşüm Grupla-n Kuramı) adlı yapıtı Lıe’nin sonlu sürekli ornatma gruplarının genel kuramı üzerindeki araştırmalarının sonuçlarım içerir. Üç yıl sonra Geometrie der Berührungstransforma-tionen (1896; Değme Dönüşümlerinin Geometrisi) yayımlandı. Lie, 1886’da Leipzig Üniversitesinde Klein’dan boşalan profesörlüğe atanmıştı. 1898’de kendisi için özel olarak oluşturulan görevi kabul ederek Kristiania Üniversitesine döndüğünde sağlığı iyice bozulmuştu; kısa bir süre sonra da öldü.
Günümüzde kendi adıyla anılan dönüşüm gruplarım tanımlamasının yanı sıra diferansiyel geometriye ve diferansiyel denklemler kuranıma da önemli katkılan bulunan „ lie’ nin yapıdan arasında Differentialgleichun-gen (1891; Diferansiyel Denklemler) ve Vorleşmgen über conünuiçrliche Gruppen (1893; Sürekli Gruplar Üzerine Dersler) vardır. Yapıttan toplu olarak Gesammebe Abhandlungen (1922-37, 6 dit; Toplu Yapıtlar) başlığı altında yayımlanmıştır.
Lie, Trygve (Halvdan) (d. 16 Temmuz 1896, Kristiania [bugün Öslo] – ö. 30 Aralık 1968, Geilo, Norveç), Norveçli siyaset adamı, diplomat ve Birleşmiş Mifietler’in (BM) ilk genel sekreteri (1946-52).
Kristiania Üniversitesinden mezun olduktan sonra avukatlığa başladı. Bu arada siyasete atılarak Norveç İşçi Partisinin önde gelen üyelerinden biri durumuna geldi. Almanların Nisan 1940’ta Norveç’i istila etmesinden sonra, Londra’da sürgünde bulunan Norveç hükümetinin dışişleri bakanlığına getirildi.
Sovyet delegesi Andrey A. Gromiko’nun önerisiyle aday gösterildiği BM Genel Kurul başkanlığını Belçikalı Paul-Henri Spa-ak’a kaptırdıktan sonra 1 Şubat 1946’da beş
yıllık bir dönem için BM şenel sekreterliğine seçildi. İlk işlerinden biri Sovyet birliklerinin İran’ın kuzeyinden çekilmesini sağlamak oldu. 1947’den başlayarak ilk Arap-İsrail çatışmasıyla, 1948’de de Hindistan ve Pakistan arasındaki Keşmir anlaşmazlığıyla
karşı davranışları düzenleyecek sistemli ve kurumsallaşmış bir davranış kuralları derlemesine olan gereksinimi vurguladı.
Uebermann, Max (d. 20 Temmuz 1847, Berlin – ö. 8 Şubat 1935, Berlin, Almanya), yoksulların yaşamını konu aldığı nesnel çalışmalarıyla tanınan ressam ve özgün baskı sanatçısı. Alman izlenimciliğinin önderidir.
1866-68 arasında Steffeck ile çalıştıktan sonra Weimar Güzel Sanatlar Okulu’nda öğrenim gördü (1868-72). İlk sergilenen resmi “Kaz Yolan Kadmlar”daki (1872, Ulusal Galeri, Batı Berlin) dolaysız gerçekçilik ve içtenlik, dönemin gerçeği romantik bir biçimde idealize etmeye dayanan sanat
