LİPİTLER

LİPİTLER; Aim. Lipiden (pl), Fr. Lipide, İng.
Lipids. Yağ asitleriyle ilişkili olan ve çeşitlilik
gösteren bir grup bileşik. Ortak özellikleri, suda çözünmemeleri
ve eter, kloroform, benzen gibi çözücülerde
çözünmeleridir. Lipitler, vücut için hem
enerji kaynağıdırlar hem de yağda çözünen vitaminlerin
vücûda alınmasını sağlarlar.
Lipitlerin sınıflanması:
1. Basit lipitler: Yağ asitlerinin, çeşitli alkollerle
esterleridir. Bunlar, yağ asitlerinin gliserol esterleri
olan yağlar ve yağ asitlerinin yüksek monohidrik
alkollerle esterleri olan mumlardır.
2. Bileşik lipitler: Bir alkol ve bir yağ asidine
ilâveten, yağ asidinin bir grup taşıdığı esterlerdir.
Bunlar alkol, yağ asidi, fosforik asit grubuşeklinde meydana gelen fosfolipitler ve yağ asidinin
azot taşıyan bir karbonhidratla birleşmiş olduğu
cerebrosidelerdir.
Bileşik lipit grubunda sulfolipit, aminolipit
ve lipoproteinler de bulunur.
3. Yukarıdaki grupların yakınımdan ortaya çıkan
lipitler.
İnsan vücûdu ve gıdâlardaki başlıca lipitler;
nötral yağlar (trigliseridler), fosfolipitler, kolesterol
ve diğerleri şeklinde sıralanabilirler.
Lipitler, yüksek enerji değerleri olduğundan
önemli besin kaynaklarıdır. Gıdalarla alınan lipitler
insan metabolizması için esansiel (dışardan
alınması gereken ve vücutta başka bir yoldan sentezlenemeyen)
ve nonesansiel (vücutta başka yollardan
sentezlenebilen) olarak ikiye ayrılır. Metabolik
önemi olan üç esansiel yağ asidi linoleik,
linolonik ve arachidonik asittir. Bu esansiel yağ
asitleri, hücrenin ve organellerinin yapısal bütünlüğü
için lüzumludurlar.
Diyetle alman yağlar, lenfatik kanallarla emilirler.
Sindirim sisteminde trigliseritlerin büyük
kısmı, gliserol ve yağ asitlerine veya monogliserit
ve yağ asitlerine parçalanırlar. Sindirim sisteminin
epitelinden geçerken bu moleküllerden yeni
trigliseritler sentez edilir ve bunlara şilomikron
denir. Şilomikronların dış yüzeylerine az miktarda
protein bağlanır ve bu, onları lenfatik damarlarının
duvarlarına yapışmaktan korur. Sindirim
sisteminden emilen kolesterol ve fosfolipitler de şilomikronlar
meydana getirirler. Sonra şilomikronlar
torasik lenfatik kanalla, venöz kana (kirli
kan) karışırlar.
Yemekten sonra hızla yükselen plazma şilomikron
seviyesi, 2-3 saat içinde normale iner. Şilomikronlardaki
yağlar, iki yolla alınır:
1. Kandaki lipoprotein lipaz enzimi, şilomikronlardaki
trigliseritlerin büyük kısmmı gliserol ve
yağ asitlerine parçalar. Gliserol, glikoz gibi metabolize
edilir. Yağ asitleri ise albümine bağlanarak
taşınır veya direkt enerji üretimi için okside
edilir veyahut da yağ dokularında tekrar trigliseritlere
çevrilerek depolanır. Yağ dokusu, kalb kası,
çizgili kaslar lipoprotein lipaz enziminden bol
miktarda bulundurur. Bu dokulara giren şilomikronlar
hızla yağ asitlerine parçalanır ve bu hücreler
tarafından kullanılır.
2. Şilomikronlar, kılcal damarlardan karaciğer
hücrelerine geçer ve enerji veya başka lipit bileşiklerinin
üretiminde kullanılırlar.