MAYMUNLAR

MAYMUNLAR (Primates); Aim. Primaten
(Affen), Fr. Primates, Singes, İng. Primates,
monkeys. Memeli hayvanların bir takımına verilen
genel ad (Primates). Babuin gibi yerde yaşayan bir
kaç türün dışında, hepsi ağaçlarda yaşar. Çok çevik
ve zeki hayvanlardır.
Ekvator’un 40° kuzey ve 40° güney enlemleri
arasında raslanırlar. Avrupa’da yalnız Cebelitarık
kıyılarında bulunurlar. Bunların da Afrika’dan
geldikleri sanılmaktadır. îki grupta incelenirler:
Asya ve Afrika’daki Eski Dünyâ maymunları ve
Orta ve Güney Amerika’daki Yeni Dünyâ maymunları.
Yeni Dünyâ maymunlarına, güney Amerika’nın
sulak ormanlarında bol rastlanır. Kuyruklarını,
sarılma, kavrama, sallanma, tırmanma
ve yiyecek toplamada üçüncü bir el gibi kullanırlar.
Düşen yavrularını kurtarmada ve bir ağaçtan diğerine geçmede kuyruklarından mahâretle istifâde
ederler. Bunun için bir ağacı elleriyle kavrarken
diğerini de ayakları ve kuyruğuyla kavrayarak
bir köprü kurarlar. Yavrular da buradan koşarak
geçerler. Bâzı türlerin kuyruk uzunluğu
boylarından fazladır. îki beyin yarı küresinden
biri kuyruğu ötekisi de diğer vücut olaylarını yönetir.
Eski Dünyâ maymunları hafif ve ufak bedenlidir.
Beyinleri daha büyük ve karmaşık olduğundan
Yeni Dünyâ maymunlarından üstündür. Çok az
kuyrukları vardır. Kuyruklarının sarılma ve kavrama
özellikleri yoktur. Fakat kuyrukları dengelerini
sağlamada, duruş vaziyetlerinde ve hattâ
haberleşmede rol oynar. Maymunun kuyruğunu
tutuş vaziyeti, onun sosyal ve hissî durumunu belirtir.
Maymunların ayak, taban ve yüzlerinin dışında
vücutları tüylüdür. Kaba etleri kılsız olanlar
da vardır. Kılsız yerleri kırmızımsı veya mavi
renktedir. Büyüklükleri çok değişiktir. Boyları 12-
13 cm olan makilerle sâhibinin cebine veya bir bardağa
rahatça sığabilen minik marmosetten 300 kg
ağırlığı olan gorile kadar farklı birçok türü vardır.
Koku alma duyuları çok zayıf olmasına rağmen,
görme ve işitmeleri güçlüdür. Çoğunlukla
gündüz faaldirler. Hepsi otçul memelidir. Ağaç
filizleri, yaprak, çiçek, tohum ve meyveler başlıca
yiyecekleridir. Bunun yanında böcek, yumurta
ve leş yiyenleri de vardır. Çoğu gruplar hâlinde tecrübeli
bir erkeğin başkanlığında yaşar. Birkaç dişi
ve yavrulardan meydana gelen tek erkekli gruplar
da vardır. Hamilelik devreleri türlerde farklıdır.
Doğu Brezilya’da yaşayan kuyruğu beyaz halkalı
kuisiti (veya ipek maymuncuk)nin gebelik
süresi 3,5 aydır. Dişiler yavrularını göğüslerinde
veya sırtlarında taşır. Aşırı derecede sevgi gösterirler.
Tehlike karşısında erkek sürüyü kahramanca
savunur. Maymunların vücutları tırmanmaya,
sıçramaya, el ve ayakları da kavramaya uygundur.
El ve ayaklar beş parmaklıdır. Baş parmak diğer
parmakların karşısına geldiğinden, cisimleri
mengene gibi rahatça kavrarlar. Kanca tırnaklı
birkaç türün dışında çoğunun el parmakları yassı
tırnaklıdır. Colobes ve Atales gibi cinslerde baş
parmak bulunmaz. Yiyeceklerini ağızlarına götürmek
için ellerini kullanırlar. Ellerini kullanmakta
çok mâhirdirler. Bir kısmı küçük yiyeceklerin
tohumlarını çıkarmak için baş ve işâret parmaklarını
rahatça kullanırlar.
Goriller, babuinler, orangutanlar bâzan silâh
olarak taş ve sopa atarlar. Fındık kırmak için taş kullanırlar.
Bunlardan şempanzeler âlet kullanmakta oldukça
başarılıdır. Kopardıkları ince dal parçalarını
yapraklarından temizledikten sonra, termit yuvalarına
sokup çıkarmak sûretiyle, üzerlerine tırmanmış
olan beyaz karıncalan yerler. Arı kovanlarma da çubuk batırarak bal çekerler. Daha büyük
değneklerle karınca yuvalarım dağıtırlar. Yuvalarını
işgal eden böcekleri, ağaç dallarıyla kovalarlar.
Ağızlarında çiğnedikleri yapraklarla ağaç deliklerini
kapatarak içecek su birikmesini beklerler.
Yeni Dünyâ maymunları hâriç, Eski Dünyâ
maymunlarının çoğunun yanakları kese gibi olup,
yiyecekleri buraya depo ederler. Sonradan parçalayarak
yerler. Eski Dünyâ maymunlarında 32,
Yeni Dünyâ maymunlarında 36 diş bulunur. Hür
maymunlar çok hareketli olmasına rağmen bir yere
kapatıldıklarında uyuşuk ve bezgin bir mizaç
alırlar. En iyi şartlarda yaklaşık 30-40 yıl yaşarlar.
Maymunlar oldukça meraklı hayvanlardır.
Yüksekte bulunan bir yiyeceğe ulaşmak için birkaç
eşyâyı üst üste koymayı akıl edebilirler. Bununla
berâber insanlara hizmet edebilecek derecede
eğitilememektedirler. Maymunlar, küçükken, se-vimli, şakrak, zeki ve itaatli olurlar. Fakat yaşları
arttıkça huyları haşinleşir. Hattâ bâzısı insanlara
saldırır. Gençken zeki olduklarından bu devrede
terbiye edilebilirler. Yaşlandıkça huysuzlukları
artar ve zekâları azalır. İnsanlarda ise durum
tersinedir. Maymunlarda zekadan çok taklit içgüdüsü
gelişmiştir. Kulak memeleri bulunmaz. İnsanın
vücut hücrelerinde 46 kromozom bulunmasına
rağmen maymun türlerinde farklılıklar görülür.
Rhesus maymununda 42, goril ve şenpanzelerde
48 kromozom vardır.