Mengucukler
Erzincan, Kemah ve Divriği’de
on birinci yüzyılın sonundan, on üçüncü
yüzyılın sonuna kadar hâkim olan Türk beyliği.
Kurucusu olan Mengücük Gâzi, Büyük Selçuklu
Devleti sultanlarından Alparslan’ın kumandanlarındandır.
Onun, Oğuzların Kayı, Bayat, Karaevli
veya Alkaevli boylarından birine mensup olduğu
hakkında görüşler mevcuttur.
1071 Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’nun
zaptı için vazifelendirilen beylerden biri de Mengücük
Gâzi idi. Süratle harekete geçen Mengücük
Gâzi, Erzincan, Kemah, Divriği ve Şarkî Karahisar’ı
hâkimiyeti altına alarak kendi adıyla anılan
beyliğini kurdu. Ömrü Gürcüler, Rumlar ve Abhazlara
karşı cihâdla geçen Mengücük Gâzinin
1118’de şehit düştüğü rivâyet olunmaktadır. Kemah
yakınlarında Karasu kıyısında bulunan bir kümbetin
Farsça kitâbesinde Mengücük Gâzi hakkında;
“Alim, âdil, ülkeler fetheden, halkın sığınağı
Erzurum, Erzincan, Kemah, Diyarbakır ve bunların
kalelerini alan; dinsizlerin ciğerlerini dağlayan,
boyunlarını kılıçla vuran Mengücük Gâzi. Allah rûhunu
şâdeylesin, kabrini nûrlandırsın, günâhlarını
bağışlasın.” yazılıdır.
Mengücük Gâzinin yerine oğlu İshâk geçti.
Babasının genişleme siyâsetini tâkip eden İshâk
Bey, 1120’de Artukoğlu Emir Belek’e esir düştü.
Daha sonra esâretten kurtuldu ise de beyliği Dânişmendlilerin
hâkimiyeti altına girdi.
Dânişmendli Melik Gâzinin hükümranlığı altında
yirmi beş yıl hüküm sürdükten sonra, 1142’devefât etmesiyle Mengücükler ikiye ayrıldı. İshâk
Beyin oğullarından Dâvûd Şâh Erzincan, Kemah;
Süleymân Şâh da Divriği kolunun ilk beyleri oldular.
Anadolu Selçuklu Devletine tâbi olan Mengücük
Devletinin Erzincan Kemah koluna 1228 yılında
son verildi. Siyâsi târihi bütünüyle bilinmeyen
Divriği kolu da, Moğol hükümdârı Abaka’nın
1277’de şehri tahrip etmesiyle sona erdi.
Doğu Anadolu’da Erzincan, Kemah, Divriği ve
Şarkî Karahisar’a sâhip olan Mengücükler, siyâsî
faaliyetlerinden ziyâde, inşâ ettirdikleri sanat eserleriyle
tanınırlar. Herbiri birer sanat şâheseri olan
hayır müesseseleri yaptırdılar. Erzincan’daki eserleri,
şehrin zelzelelerde gördüğü zararlardan dolayı
zamanımıza kadar gelememiştir. Erzincan civârındaki
kitâbesiz Künbed’in Mengücüklere âit olduğu
kabûl edilir. Kemah ve Divriği’de pekçok
Mengücük eseri mevcuttur. Kemah’dakiler harâbe
hâlindedir. Divriği’de Ahmed Şâhın yaptırdığı Ulu
Câmi, san’at târihi bakımından kıymetlidir. Ulu
Câminin yanında, 1231’de yapılan bir de Dârüşşifâ
(hastâne) vardır. Dârüşşifâ, Mengücük âilesinden
Turan Melek Hâtûn tarafından yaptırılmıştır.
Erzincan’ı ilim ve kültür merkezi hâline getiren
Mengücük beyleri, ilim ve sanat adamlarının
hâmisiydiler. Mengücük hânedan mensupları, öksüz,
fakir ve zavallıların sâhibi olup, onları himâye
ederlerdi. Mengücük Beyleri
Mengücük Gâzi………….(Takriben, 1072-1118)
İshâk Bey…………………..(Takriben, 1118,1142)
Erzincan-Kemah kolu:
Birinci Dâvûd Şah (Takriben, 1142-1162)
Fahreddîn Behram Şah…………… …..(1162-1225)
İkinci Dâvûd Şah………………….. …(1225-1228)
Divriği kolu:
Birinci Süleymân Şah (Takriben 1142-?)
Seyfeddîn Şâhin Şah………… (Takriben 7-1197)
İkinci Süleymân Şah (Takriben 1197-1128)
Hüsâmeddîn Ahmed Şah……………(1228-1243)
Müeyyed Melik Sâlih……………….. (1243-1277