Menteşeoğulları Beyliği

Güneybatı
Anadolu’da kurulan bir Türk beyliği. Merkezi
bugünkü Muğla vilâyeti olan, bu beyliğin hâkimiyeti
on üçüncü yüzyılın ortalarından on beşinci
yüzyılın başlarına kadar devâm etti.
Anadolu’ya bütünüyle sâhip olup, askerî ve
siyâsî hâkimiyetlerini iskân siyâsetiyle de pekpekiştirmek
isteyen Selçuklular; gazâ akınları için, Moğol
zulmünden kaçan Türk boylarını batıya yerleştiriyorlardı.
Menteşe Beyin kumandasındaki
Türkler de, BizanslIların Karya, OsmanlIların
Menteşe eli dedikleri, bugün Muğla denilen bölgeye
yerleştirildi. Bu arada Moğol tesiriyle Selçuklu
Devleti nüfuzunun günden güne azalması uçlardaki
Türk unsurlara geniş bir hareket serbestisi
vermekteydi. Nitekim Menteşe Bey idâresindeki
Türkmenler de 1261’den sonra Muğla çevresinde
fetihlere girişerek, bölgeye daha sağlam bir
şekilde yerleşmeye başladılar. 1278 yılında Bizans
İmparatoru Mihail-VIII’in oğlu Andrenikos
Muğla’yı büyük bir ordu ile kuşattı ise de alamadı.
Aydın ve Güzelhisar kalelerini tahkim edip geri
döndü. Onun dönüşü ile harekete geçen Menteşe
Bey, kısa sürede Aydın ile Güzelhisar’ı zaptetti
(1282). Böylece TürkleıvMenderes havzasına
tamâmen hâkim oldular.
On üçüncü yüzyılın ikinci yarısından sonra
başlayan hâkimiyetleri Antalya’nın Alakır Çayı
batısından îtibâren; Fenike, Kaş, bütün Muğla,
Çameli, Acıpayam, Tavas, Bozdoğan ve Çine’ye
kadar yayıldı. Donanmaya sâhip olan Beylik Akdeniz
ve Ege denizinde faaliyetlerde bulundu.
1282 yılından sonra vukû bulan olaylarda Menteşe
Beyin adına rastlanmamaktadır. Bu durumda
onun 1282 yılı sonunda ve 1283’te vefât ettiği sanılmaktadır.
Meğri yakınlarında bulunan türbesinde
medfûndur. Menteşe Beyden sonra, yerine oğlu
Mes’ûd Bey geçti. Saltanat değişikliğinden faydalanmak
isteyen Bizanslılar tekrar Karya üzerine
sefere kalkıştılarsa da muvaffak olamadılar. BizanslIları
bozguna uğratan Mes’ûd Bey, güçlü donanmasıyla
Rodos Adasına çıkartma yaptı. 1300’de
yapılan çıkartma ile Rodos Adasınm Türkler tarafından
fethi, papalığı harekete geçirdi. Papa Beşinci
Kleman ile Fransa Kralı Güzel Filip’in teşvikve yardımları üzerine Hıristiyanlığın korsan, tarikat
mensubu Sen Jan Şövalyeleri Rodos’a hücum ettiler.
1310 yılında başlayan Sen Jan Şövalyelerinin
hücumu 1314 yılında Rodos’un işgâline kadar devâm
etti. Mes’ûd Bey 1320’den önce vefât edince yerine
oğlu Şücâüddîn Orhan Bey geçti.
Şücâüddîn Bey de, 1320’de Rodos Adasına
sefer tertip edip, adayı işgâlden kurtarmak istedi,
fakat muvaffak olamadı. 1340’larda vefat ettiği
tahmin edilen Şücâüddîn Orhan Bey’in yerine oğlu
İbrâhim Bey geçti.
İbrâhim Bey, Lâtin Haçlılarının işgâline uğrayan
İzmir’i kurtarmak için 1344’te Aydınoğlu Umur
Beye yardım etti. Menteşe donanması, Lâtinleri devamlı
tâciz etti. Menteşe ve Venedik donanmasının
mücâdelesi 1355 antlaşmasına kadar sürdü. İbrâhim
Beyin 1360’larda vefâtıyla Menteşeoğulları
Beyliği, Mûsâ, Mehmed ve Ahmed adlarındaki üç
oğlu arasında taksim olunarak, idâre edildi.
Osmanlı Devletinin Anadolu ve Rumeli’nde
genişleyip, büyümesiyle Menteşeoğulları Beyliği
toprakları da, Yıldırım Bâyezid Hanın 1390 Anadolu
seferi sonunda Osmanlı hâkimiyetine geçti ve
1402 Ankara Muhârebesine kadar Osmanlı hâkimiyetinde
kaldı.
Timûr Han, Anadolu beylerine eski yerlerini
iâde ettiğinde İbrâhim Beyin oğlu İlyâs Beye de
Menteşe’yi verip, emir tâyin etti. 1402-1413 yılları
arasındaki Fetret devrinden sonra, Menteşeoğulları
âilesi 1414 yılında Osmanlı Sultânı Çelebi Mehmed
Hanın yüksek hâkimiyetini tanıdı. Menteşe
toprakları 1424 yılında bütünüyle Osmanlı Devletine
katıldı.
Anadolu’nun güneybatısında iki yüz yıla yakın
hâkim olan Menteşeoğullarına âit kültür ve sanat
eserleri hâlâ mevcuttur. Bölgede câmi, medrese,
türbe ve diğer sosyal müesseseler inşâ eden Menteşe
Beyliğinin Milas, Muğla, Beçin ve Balat şehirlerinde
zamânma göre fakülte derecesinde yüksek
vasıflı medreseleri vardı. İlyâs Beyin 1404
yılında Balat’ta yaptırdığı câmi, Türk sanat eserlerinin nâdide nümûnelerindendir. İlyâs Bey adına
İlyâsiye fî’t-Tıb adında bir tıp kitâbı, Mehmed
Bey oğlu Mahmûd Çelebi adına da Bâznâme
adında avcılığa dâir bir kitap Farsça’dan tercüme
edildi.
Menteşe beyleri, ilme, âlimlere çok değer verip,
himâye ederlerdi. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin
torunlarından Ulu Ârif Beye hürmet gösterip;
Mevlevîliğin bölgelerinde yayılmasına müsaade
ettiler.
Menteşeoğullarımn, devrin diğer Anadolu
beyliklerinden ayrı kuvvetli bir donanması vardı.
Mısır’daki Memlûkler Frenklere karşı Anadolu’dan
yardım isteyince, Menteşeoğulları iki yüz kadırga
gönderme vaadinde bulundular. Bu hâl Menteşeoğullarının
denizlerdeki güç ve seviyelerini göstermesi
bakımından önemlidir. Menteşeoğulları,
Akdeniz ve Ege’de korsanlara karşı devamlı mücâdele
etmişlerdir.
Menteşeoğulları Şeceresi
Kuru Bey
Elbistan
Menteşe Bey
Mes’ûd Bey
Şücâüddîn Orhan Bey
ibrâhim Bey
Mûsâ Bey
1 1
Mehmed Bey Ahmed Bey
Mahmûd Bey
. 1
İlyas Bey
i
Leys Bey Ahmed Bey
İlyas Bey