NASÛH-I SALÂHI EFENDİ;
on altıncı yüzyıl Osmanlı yazar, hattat minyatürcü ve silâhşörü. Babasının adı Abdullah’tır. Doğum yeri, târihi ve hayâtının ilk zamanları ile sonu, bütünüyle bilinmemektedir. Matrâk silâhının ve eskrimi andıran oyunun yetiştiricisi olduğundan, Matrâkçı Nasûh olarak tanınır. Nasûh-ı Salâhî Efendi, iyi bir eğitim ve öğretim gördüğünden; târih, matematik, coğrafya sâ- halarında eser yazıp, minyatürcülükle hattatlık da yapmıştır. İlk eseri, Osmanlı Sultanlanndan Birinci Selim Han (1512-1520) devrinde yazıp, 1517’de takdim ettiği, Cemâlü’l-Kitâb ve Kemâlüfl-Hisâb adlı matematik kitabıdır. Bu eserinde; rakamlar, dört işlem, kesirler, ölçeklerle matematiğin diğer konulan ve çeşitli meseleler üzerine bilgi mevcuttur.
Bu kitabının genişletilmiş şekli, Umdetü’l- Hisâb’tır. Nasûh Efendi, Sultan Selim Han nâmına Ken’aniyye fî ilm-il-Hisâb kitabını da yazdı. Kanûnî Sultan Süleyman Han (1520-1566) devrinde de İlmî faaliyetlerini devam ettirdi. Taberî Târihini, Sultan Süleyman Han nâmına 1520’de tercüme edip, ilâveleriyle Mecmaü’t Te- vârih adını verdi. Bu kitaba Tuhfetüi-Mülûk da denir. Hazret-i Muhammed’in doğumundan, İslâm Târihi dahil, Türklerin menşei, Gazneliler, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları, OsmanlIların menşeinden ilâveleriyle Sultan Süleyman Han devrine kadar olan hâdiseleri ihtivâ eder. Sultan Süleyman Hanın tahta çıkışından, 1537 yılına kadar olan hâdiseleri ve 1538 Boğdan Seferinden bahs eden Fetihnâme-i Karaboğdan; 1533-1535 yıllarındaki ilk İran Seferinin durak yerlerini, hâdiselerini anlatan “Mecmû-i Menazil” adlı eserlerini yazdı. Sultan Süleyman Han zamâ- nmda, 1543-1551 yıllan arasındaki hâdiselerden de bahseden kısım Süleymannâme’de mevcuttur. Nasûh Efendi hattat olup, minyatürlü eserleri de vardır. Osmanlı Sultanlarından İkinci Bâyezîd Han (1481-1512) devri hâdiselerine yer verdiği Târih-i Sultan Bâyezîd adlı eserinde; Mecmaü’t- Tevârih, Mecmû-i Menâzil ve Süleymannâmesi’nde târihî hâdiselerdeki; sefer açılmış kaleler, askerî mevkiler, şehirlerle Osmanlı donanmasına âit minyatürleri mevcuttur. Harp oyunlarında, mızrak (matrâk) ve çeşitli silâhları kullanmasındaki mahâretiyle meşhur Nasûh-i Salâhî Efendiye Sultan Süleyman Han tarafından 1530 târihinde verilen Berat mevcuttur. Çeşitli silâh ve mızrak oyunlarındaki mahâreti, Matrakçı Nasûh’un Osmanlı ülkelerinde üstad ve reis tanınması, kendisine verilen bu belgeyle ispatlanmıştır. Silahşörlüğe âit, 1520’de yazdığı Tuhfetü’l-Guzât adlı eseri vardır. Silâhî ve Matrakçı mahlaslarını, bu eserinde de kullanmıştır. Hayâtı hakkında geniş bilgiye rastlanmayan fakat, çeşitli sâhalardaki eserleriyle tanınan Nasûh Efendi; geniş târih bilgisiyle, dünyânın insanlar için bir misâfirhâne olduğunu yazar. Hâdiseler ve devlet adamları hakkında kısmî yorum ve tavsiyelerde de bulunur. Sultanlığın, âmirliğin, Allahü teâlânm emâneti olduğunu ve hakların, hak ve kâ- biliyet sâhiplerine verilmesiyle mümkünlüğünü yazar. Saltanat ve ikbâl gülünün ancak Rabbânî bir inâyet ile açıldığını ve diğer sebeplerin birer vesile olduğunu da ifâde eder.