NUMİDİA’LILAR Afrika berberi halkı
NUMİDİA’LILAR. Tar. Afrika berberi halkı. Çoğu göçebe olan bu halkın tarihi ancak Roma devrinde iyi bilinir. Numidia’-lılar ilkel berberi medeniyetinden sadece babaerkil aile düzenini aguellid’i, yani krallığı muhafaza ettiler. M.ö. III. yy.da, Batıda Masaesyles krallığını (doğuda Amp-sağa [Rummel] ev batıda Muluya ile sınırlanmıştı) ve Doğuda Massyli’ler krallığını (şimdiki Konstantin’in doğu kısmı) meydana getiriyorlardı. Ünlü ve savaşçı süvarilerinden çekinen Romalılar ile Karta-calılar onlarla anlaşma yollarını aradılar. Prens Naravas’ın verdiği müdahale karan (M.ö. 240) Hamilkar’a, ücretli askerlerin ayaklanmasını bastırmasında yardımcı oldu ve bu süvariler Hannibal’in ordusunda önemli bir rol oynadılar. Kartaca’nm düşmanı, Scipio’nun müttefiki Masinissa, batıdaki toprakları ve kendisine başkent yaptığı (M.ö. 203) Cirta’yı ele geçirdi; kısa zamanda Roma’nm desteğiyle, Muluya’-dan Tusca’ya kadar ülkeye hâkim oldu ve Pönlerin fiilen karşı koymasına meydan vermeden (M.ö. 201 antlaşması), Kartaca topraklanna da uzandı. Berberistana dayanarak Numidia’lıları, toprağa bağlamak ve medenileştirmek istedi. Masinissa ölünce (M.ö. 148), Scipio Aemilianus iktidarı üç oğlu arasında paylaştırdı, fakat bunların ikisi öldüğü için, iktidar hayatta kalan Micipsa’ya (148-118) geçti; Roma’yı kaygılandırdı ve krallığı bütünüyle iki oğlu (Adherbal ve Hiempsal I) ile yeğeni Ju-gurtha’ya bırakmağa zorladı. O zaman Roma bir paylaşma ileri sürdü, ama Jugurtha bütün Numidia (116) ile Cirta’yı (112) ele geçirdi ve oradaki romalı tüccarları öldürttü. Jugurtha, ülkenin doğusuna ve merkezini işgal eden Caecilius Metellus’a (109108); sonra Numidia’nm batısını işgal eden Marius’a (107-105) ve nihayet Sulla’ya yenildi. Sulla Jugurtha’yı hapsettirdi (105). Marius’un müttefiki, Mauritania kralı Bo-cchus, Batı Numidia’nm bir kısmını, herhalde, Ampsaga’ya kadar aldı; doğu kısmı da iki krallığa bölündü. (Batı Numidia ile Doğu Numidia); Doğu Numidia Gauda’ya düştü (105-88); sonra Jugurtha’-nın kardeşi ve yeğeni Hiempsal II’ye geçti (88-68 arasında). Halefleri Pompeius’u desteklediklerinden, iki krallık Thapsus’tan sonra Sezar tarafından ortadan kaldınldı (46); Numidia o zaman ikiye bölündü: batıda, Ampsaga ile şüphesiz Mauritania’dan aynlan ve belki de M.ö. 44’ten itibaren Africa Nova*ya katılan Sittius krallığı, doğuda Africa Nova adı verilen eyalet; bu eyalet çok kısa zamanda eski Numidia krallığının sınırlarına vardı ve belirsiz bir tarihte Africa Vetus ile (Kartaca’nın bir bölgesi) birleşerek Afrika senatörlük veya pro-konsüllük eyaleti olarak kuruldu (M.ö. 27).
