ÖLAND

ÖLAND, Ballık denizinde (Kalmar) İsveç adası; 20 200 nüf. Merkezi, Borgholm Verimsiz, kalkerli bir yayla olan öland, Bal-tık a doğru yavaş yavaş alçalır: ama Kalmar boğazına sarp yalıyarlarla hâkimdir. Ilıman iklimi sayesinde gözde bir sayfiye yeri haline gelmiştir. Toprak altında önemli uranyum yatakları. (L)
‘* (öifimrftten ölç-ek). Metrûl. Tahıl ölçmeğe yarayan kap: Arpa ölçeği l| Esk Kilenin (oıtalama 25 kg] döıttc birine eşit ağırlık ölçüsü (bu da dört okkaya denktı). I Sıf. […] ölçek miktarına eşit olan: İki ölçek arpa.
Fiz. Bir ölçü âletinin üzerinde çizgilerle ayrılmış bölümler dizisi; Civalt termometrede, santigrad (Celsius), Reaumur ve Fahrenheit ölçekleri kullanılır.
— Graf. santl. Röprodüksiyon ölçeği, aslına göre büyütme veya küçültme oranı.
istat. Aritmetik, doğal, normal ölçek, gerçek değerlerin orantılı uzunluklarla gösterilmesini sağlayan ölçek. || Logaritmalı veya orantılı ölçek, gerçek değerleri loga ntmalarıyle orantılı uzunluklarda göstermeğe yarayan ölçek.
— Jeofiz. Rossi-Forel ölçeği, yer sarsıntı* laıının önem derecesine göre sınıflandırıl* ması.
— Jeomoıfol. Dayanıklılık ölçeği, jeoloji kesitine eşlik eden ve kesit üzerinde meydana çıkan çeşitli tabakaların nispî sertliğini gösteren şema.
— Maf. îki düzlemli bir açının Ölçek açıst bu iki düzlemli açıyı, ayıltma dik bir düzlemle keserek elde edilen düzlem açı. (îki düzlemli bir açının bütün ölçek açıları eşittir.) (I Eğim ölçeği. Bk. EĞİM. [| Loga-rıtmik ölçek, belli bir kuTala göre derecelenen, fakat bu dereceleri belirtmek için sayılardan değil de, dereceleme sayılarının logaritmalarından yararlanan, genellikle doğru çizgi: Logarltmik ölçek, hesap cetvellerinde kullanılır.
çekler Psikofizikte kullanılan öznel ölçekler dört temel tipe ayrılır: 1. nominal ölçekler. Bu çeşit bir ölçek meydana getirmemi! amacı, deneğin birbirinden farklı ağırlıkları ayırt etme eşiğini tespit etmektir. Denek sadece «daha hafif», «eşit», «daha ağır» diye cevap vermek zorundadır. Çünkü kendisinden istenen, ağırlığı sabit uyartı ile ağırlığı değişen bir uyartıyı karşılaştırmaktır; 2. ordinal Ölçekler. Psikofizikte, bu tıp bir mikyasın elde edilmesi için, denekten, fiziksel yoğunluğu değişen bir uyartıya tabi tutulduğu zaman hissettiği duyumları mukayese ederek sıralaması ve bir sıra halinde düzenlemesi islenir; 3. aralıklı Ölçekler. Bu çeşit ölçeklerin meydana getirilmesi için, şöyle hareket edilir; belli bir uyartı, miyar alarak ele alınır ve bir ayarlama metoduyle, ölçülerin yüzde ellisinde, hangi uyartının daha büyük veya daha küçük olarak algınlandığı tespit edilir. Tespit edilen bu yeni uyartı da, gene temel alınarak, araları, Fechner-Weber kanununa gore, eşit aralıklarla ayrılmış bil uyartılar dizisi ortaya konur. Bu metot diferansiyel eşiklerin belirlenmesinde kullanılır; 4. Stevens tarafından ileri sürülen oranlı ölçekleri, mulla* sıfırdan hareket eden aralıklı ölçeklerdir (bu durum hesaplama İşlemlerini kolaylaştırır). Oıantı ölçekleri, denekten, uyartıların nicel bakımdan değerlendirilmesi istenerek düzenlenir. Stevens, çifle logaritma koordinatlarında, çizgisel bir orantının vaı olduğunu tespit etmiştir. Bu çizgisel orantı, uyartıların fizikse! değeri ile duyumlar arasındadır ve ^ = KS“ formülüyle ifade edilir. Bk, STEVENS.
— Topogr. ve Coğ. Yerküreden dü2lem haritaya geçerken uzunlukların korunması imkânsızdır. Haritanın her noktasında uz unluk değişimleri mutlaka farklı olduğu için, ölçek, bulunulan yere göre değişir. Bununla birlikte, geodezide hesaba katılması zorunlu olan bu değişimlerin topografyada tesadüfi ölçme halalarını aşmaması için to* pografya halitalarında izdüşüm üzerinde değişiklik yapmak mümkündür.
— Miner. M oh s ölçeği, ametalleı grubundan elementler ile mineralleri, gittikçe artan sertlik derecesine göre sıralanmış çeşitli minerallerle karşılaştırarak sınıflandıran deneysel sertlik ölçeği. (Ölçekteki her element, kendisinden önce gelen elementi çizer, kendisinden sonrakini çizemez,) [Kabul edilen karşılaştırma elementleri şunlardır*
1. talk; 2. alçıtaşı; 3, kalsit; 4. flüorspat; 5. apatıt; 6. ortoklaz; 7. kuvars; 8. topaz-9. tabu korindon; 10. elmas.)
— Psikofizyol. Öznel psikofizlk ölçekler, deneyden geçirilen deneklere uygulanan bp-zı uyartılar karşısında, bu deneklerin mekanik bir vasıtayle saymaca olarak dışa vurdukları, sözlü olarak ifade ettikleri veya gözle görülen tepkilerine dayanılarak kurulan ölçekler. Bk. ansikl.
Tekst. Beta ışınlı ölçek, bir kumaş üzerindeki boya veya perdah tabakasının ka-lınlıgım kontrol için kullanılan âlet. (Işınım kaynağı olarak stronsiyum 90 kullanılır Po-tansiyometreli bir kaydcdici, kumaştan geçen enerjiyi ölçer ve oıtalama yüzde 2 olanında bir hassasiyetle bu enerjiyi kalınlığa çevirir.)
— Topogr. ve Coğ. Bir uzunluk ile bu uzunluğun harita üzerindeki izdüşümü arasındaki oran: HA 500 000 Ölçekte bir harita.
[| Teşm. yol. Gerçek mesafeler ile plan ü-zenndeki mesafelerin oranını belirtmeğe yarayan, eşit bölümlere veya alt bölümlere ayrılmış çizgi; Kesinlikle ele alındığında bir haritanın ölçeği bir noktadan öbürüne çok at değişir, |j ölçek çizgisi’, harita veya planın her santimetresinin kes kiîomelıe veya metreye eşit olduğunu goMtren ve harita veya planın bir köşesine «izjfen küçük ö,çek ¥E’ra WJ*ai ölçek. Bk. ANSİKL. Yükseklik ölçeği, harita i-çın seçilmiş düzeç eğrileri atalığım renkler veya resimlerle gösteren grafik. Bk- AN-
3,KL. M^ntlıı:! –
— ANSİKL Psikofizyol. ötrj^npükofizik öl-
ııgıH
Harita üzerinde ölçülen uzunluklar ile arazi üZErinde ölçülen uzunluklar arasındaki oıana sayısal ölçek deniı. Eğer arazi üzerindeki 100 m’iik uzunluk haıita üzerinde 1 mm ile gösterilmişse, harilanın sayısal ölçeği 1/100 000’diı. Bu ölçek, bir yandan, arazi üzerindeki bir uzunluğun 100 000 kere küçültülerek haritaya taşındığını, Ött yandan da, harita özerinde ölçUIerı bir uzunluğun arazi ürerindeki karşılığını bulmak için, bu uzunluğun 100 000 ile çarpılması gerektiğini gösterir.
Okumayı kolaylaştırmak için, ölçeğin sayısal ifadesine ek olarak, arazi üzerinde yuvarlak rakamlarla alınan uzunlukların haritadaki karşılıklarını gösteren bir grafik çizilir. Buna grafik ölçek denir.
Eğeı bu iki belirtme de yapılmamışsa, harita üzerinden ölçeği hesaplamak her zaman mümkündür: meridyen üzerinde alınan bir derece 60 dakikaya, yani 60 deniz miline veya 111, 111 km’ye eşittir. Hava fotoğraflarının ölçeği, fotoğraf makinesinin odak uzaklığı ile uçuş yüksekliği arasındaki orana tekabül edeı. (LM)
ÖLÇER i. (ölçermek’ten). Halk dili. Ateş karıştırmağa yarayan demir çubuk. (M) ÖLÇERMEK geçi. f. Halk dili. Sönmek üzere olan bir ateşi kuvvetlendirmek için karıştırmak.