ÖLÇME

ÖLÇME

ÖLÇME i. (ölçmek’ten ölç-me). ölçmek eylemi.
Ask. ölçme birlikleri, topçu sınıfının hedeflerini tespit etme, atışlarını düzeltme, muharebe sahasını gözetleme ve benzer hizmetler için kurulmuş bulunan birliklere verilen ad. Bk. ANStKL.
— Metrol. Bk, ansikl.
Sibem. ölçme detektörü, değişimleriyle belli bir makinenin çalışmasını etkileyen fiziksel bir büyüklükten hareket ederek, genellikle bir elektrik işareti yayımlayan or-gar: Piezoelektrik kuvars billûru bir basınç ölçme detektörüdür. (Daha basit bir deyişle robotların duyu organları olarak adla ndıı ilan ölçme detektörlerinin sanayideki önemi çok büyüktür: otomasyon teknikleriyle otomatik fabrikalarda, uzunluk
ÖLÇ
ölçme mikroskobu.
■fikalorimetre sürekli kaydedici mikrobalans
telemetre
hız, sıcaklık v.b.yi ölçerek aldığı bilgiyi çeşitli makinelere kumanda eden merkezî bir komparatöre iletmekte kullandır.) Eş-anl. KAPTöR.
— Topogr. Bir haıita veya planın çizilmesi için, teodolit, takeometre v.b. âletlerle yapılan topografya ölçümlerinin tümü.
— ANS1KL. Ask. Genellikle büyük topçu kuruluşlarında da bulunan ölçme birlikleri, hedef yerlerinin tespiti, dost topçu birliklerin atışlarının düzenlenmesi, topçu esas kademesinin tayini ve muharebe alanında çeşitli bilgilerin derlenmesi için, bu bölgenin gözetlenmesiyle görevlidir. Bir tabur kuruluşu içinde toplanan ölçme birlikleri, aynı bölgeyi ortak olarak kavramak için ses, ışık ve radar takımlarından kurulu hedef tespit bölükleri halinde teşkilâtlanmıştır. Eski adı ölçme taburu veya ölçme bölüğü olan bu birlikler, modern kuruluşlarda hedef tespit bölükleri olarak adlandırılır.
— Metrol. Bir büyüklüğü ölçme, bu büyüklüğün aynı cinsten birime oranını bulmaktır. Sonuç, «büyüklük birimin şu kadar katıdır» şeklinde ifade edilir. Teşmil yoluy-
, uzlaşmalı olarak bir sayı ile gösterilebilen her değerlendirmeye de ölçme denebilir.
Yapılan parçaların boyutlarını ölçme, mekanik imalâtın temel meselelerinden biri-
dir. ölçme problemi, bir imalâtın standartlaştırılmasında ve milletlerarası pazara sunulmasında karşılaşılacak çok karışık meselelerin de temelidir,. Boyutların ölçülmesi için sanayide uygulanan iki metot vardır:
1. belli sınırlar arasında kalan bütün boyutları belirleyebilecek şekilde büyüklüğü değişebilen, sürgülü kompas, palmer, mikrometre, dereceli cetvel ve gönye, kompa-ratör gibi âletlerle ölçme;
2. tampon, küresel uçlu mastar, Johansson ayar mastarı gibi sabit boyutlu âletlerle karşılaştırarak ölçme.
Uzun süre yalnız iki usul kullanıldı, fakat operatörün çok tecrübeli ve dikkatli olması gerekiyordu. Bu yüzden daha sonraları seri imalât parçaları için, toleranslı kontrol imkânı veren sabit boyutlu âletler kullanmak tercih edildi. «Geçer geçmez kontrolü» denilen bu ölçme metodunda işçinin yapacağı tek iş, ölçülecek parçanın âletin sabit boyutlu ağzından geçip geçmediğine dikkat etmektir. Bu kontrol âletlerinin yapımı çok dikkat isteyen bir iştir ve elde edilen boyut, çok hassas âleîlerle elde edilen boyutlarla karşılaştırılır. Daha sonra, milletlerarası prototip mastarlarla veya Johansson ayar mastarlarıyle ayarlama yapılır. Eğer ölçülecek parçanın genleşme katsayısı ile mastarların genleşme katsayısı farklı ise, referans sıcaklığından (20°C) uzaklaşıldığı
zamanı bir sıcaklık düzeltmesi yapılır. İyi düzenlenmiş ve iyi donatılmış atelyelerde, milimetrenin binde biri derecesinde hassasiyetle ölçme yapılabilir. Şu son zamanlarda, seri imalâtın her safhasında ölçme âletlerinin kullanılması yoluna gidilmekte ve böylece son kontrol zorunluğu ortadan kalkmaktadır.