OTOMATİK KONTROL

OTOMATİK KONTROL; Aim. Automatische
Kontrolle (f), Fr. Controle (m) automatique, İng. Automatic
control. İnşam müdâhaleleri olmaksızın bir
sistemde giriş ve çıkışlar arasında denge kuran, çalışmada
devamlılığı sağlayan işlemler. Otomatik
kontrol sistemleri insanların daha rahat yaşayabilmesi
için kullandığı cihazların istenilen ayar değerlerinde
çalışmasını sağlar. Ev kalorifer sistemi
otomatik kontrol sistemine bir örnektir. Kaloriferden
istenilen, oda sıcaklığını belli bir harârette sâbit
tutmaktır. Bunun için kalorifer bölümü çalışarak
kazanı ısıtır. Kazandan sıcak olarak çıkan su, radyatörle
odayı ısıtmaya başlar. Termostat, odadaki sıcaklık
istenilen değere gelince brülörü durdurur.
Yanma olmayınca kazan suyu soğumaya başlar.
Oda sıcaklığı belli bir miktar düşünce, termostat tekrar brülörü ateşler. Böyle basit otomatik kontrol
sisteminde termostata oda sıcaklığı olarak yapılan
ilk ayar giriş; kalorifer radyatörünün odaya yaydığı
ısı ise çıkıştır. Burada otomatik olarak kontrol edilen
kıymet ise, odanın belli bir sıcaklıkta müdâhalesiz
sabit kalmasıdır.
Bilinen ilk otomatik kontrol sistemi, 1787 senesinde
James Watt’in buhar türbin dönme devrini
ayarlayan dönerbilyalı buhar ayar sistemidir.
Otomatik kontrol elemanları: Otomatik kontrol
sisteminde ilk ayar edilen değer, giriş sinyalidir.
Sistem bu sinyali alır almaz harekete geçerek
belli bir iş yapar, sistemin yaptığı bu iş çıkış sinyalidir.
Otomatik kontrol sistemlerinde istenilen, çıkış
sinyali ile giriş sinyalinin birbirine eşit olmasıdır.
Giriş ve çıkış sinyalinin birbirine eşit olmadığı
durumda meydana gelen fark, hatâ sinyalidir.
Hatâ sinyali giriş ve çıkış sinyalinin mukâyese edildiği
kompratörden elde edilir. Hatâ sinyali çoğu
zaman çok küçük olduğu için yükseltilmesi îcâb
eder. Bu maksatla yükseltici kullanılır. Yükselticiyle
berâber çalışan ayrıca bir işlem sırasını tâyin eden
kontrolör de bulunabilir. Çıkış sinyali, hareket, basınç,
frekans hisseden bir eleman (sensör) vâsıtasıyla
geri besleme olarak kompratöre gönderilir.
Otomatik kontrolün önemi: Endüstriyel işlem
ve îmâlât teknolojisindeki ısı, basınç, hız, rutubet,
viskozluk, vb. fiziksel büyüklüklerin, istenilen
değer ve seviyede tutulması, uçakların otomatik
pilot sistemleri, füze ve uzay araçlarının istenilen
yerlere ulaştırılması gibi problemler, otomatik
kontrol sistemlerinin bilim ve teknolojideki
tatbikat sahalarıdır.
Bundan başka en mükemmel bir biyolojik kontrol
sistemine sâhip olan insanın, bütün canlılar ve
fezanın, Allahü teâlâ tarafından yaratılan ve idare
edilen otomatik sistemlere bağlı olarak hareket ettiği
bilinen bir gerçektir. Ancak son sistemlerin neler
olduğu İncelenmekte, canlıların fizyolojik ve
biyolojik, kimyâsal yapısı da bugünkü kontrol sistemleri
teknikleriyle hâlen araştırılmaktadır.