oyunlar kuramı,

oyunlar kuramı, sonuçların yalnızca bir
kişinin yaptığı seçimlere ya da kimi olasılıklara
değil, öteki kişilerin (bir başka deyişle,
“oyuncu”larm) yaptıkları seçimlere de bağlı
olduğu yarışmalı durumların çözümlenmesini
konu alan matematik dalı. Oyunun
sonucu oyunculann tümünün davranışlarına
bağlı olduğundan, her oyuncu ötekilerin
olası seçimlerini önceden tahmin etmeye ve
bu yolla kendisi için en iyi seçimi belirlemeye
çalışır. Birbirine bağımlı bu strateji
hesaplarının uygun biçimde yapılmasına
ilişkin yöntemler oyunlar kuramının kapsamına
girer.
Strateji oyunlarına ilişkin kuram ilk kez
Fransız matematikçi Emile Barel tarafından
1921’de ortaya atıldı, bu kuram 1928’de
Macar asıllı ABD’li matematikçi John von
Neumann tarafından geliştirildi. Modern
oyunlar kuramının temeli ise Neumann’ın
Alman asıllı ABD’li iktisatçı Oskar Morgenstern
ile birlikte yazdığı Theory of
Games and Economic Behavior (1944;
Oyunlar Kuramı ve İktisadi Davranış) adlı
kitapla atılmıştır. Bu kitabın yayımlanması
oyunlar kuramının ve bu kuramın iktisat,
siyaset, askerlik bilimi, yöneylem araştırması,
iş yaşamı, hukuk, spor, biyoloji ve başka
alanlardaki uygulamalarının birçok ülkede
hızla gelişmesine ve strateji kavramına ilişkin
genel görüşlerin yeniden biçimlenmesine
öncülük etmiştir.
Oyunlar kuramının çeşitli bölümleri arasında
en önemlileri şunlardır:
İki oyunculu-çok oyunculu oyunlar. İki
oyunculu oyunlar kuramı iki kişiyle oynanan
oyunlardaki optimal stratejik seçimleri
inceler. Çok oyunculu (ya da n oyunculu
[n>2]) oyunlar kuramında ise daha çok,
oyuncular arasında hangi koalisyonların (bir
başka deyişle, gruplaşmaların) ortaya çıkacağı,
bunların kararlı olup olmayacakları ve
bu grupları oluşturan oyunculara ne yararlar
sağlayacağı konulan ele alınır.
Sıfır toplamlı oyunlar-toplamı sıfır olmayan
oyunlar. Sıfır toplamlı oyunlarda oyunculann
kazançları toplamı, oyunun her
sonucu için sıfıra (ya da sabit bir sayıya)
eşittir; bu tür oyunlarda oyuncular arasında
tam bir çatışma durumu söz konusudur. Bir
başka deyişle, taraflardan birinin kazancı
ötekilerin kayıpları toplamına eşittir. Toplamı
sıfır olmayan oyunlarda ise kazançlar
toplamı değişken bir niceliktir; bu türden
bir oyunda oyunculann birlikte kazançlı
çıkmaları ya da kayba uğramaları olanaklıdır.
Anlaşmalı oyunlar – anlaşmasız oyunlar.
Anlaşmalı oyunlar, oyuncular arasında bağlayıcı
ve zorlayıcı anlaşmaların yapılabildiği
oyunlardır. Anlaşmasız oyunlarda oyuncular
arasında iletişim kurulmasına izin verilebilir
ya da verilmeyebilir, ama bu tür
oyunlarda taraflar arasındaki her anlaşmanın
oyunu denge durumuna (herhangi bir
oyuncu için, öteki oyuncular anlaşmayı
bozmadıkça, anlaşmaya uymanın akılcı birdavranış oluşturduğu durum) getireceği öngörülür.
Oyunlar kuramında her oyuncunun akılcı
davrandığı (daha iyi çözümleri daha kötü
çözümlere yeğlediği) varsayılır. Aynca
oyuncuların belli amaçları olduğu ve sonuçlar
arasında belli bir önem sıralamasının
bulunduğu (daha kesin olarak ifade edilirse,
her sonuç için bir yarar değeri belirlemiş
olduğu) varsayımı yapılır. Kimi zaman “doğaya
karşı oyunlar” olarak adlandırılan ve
karar kuramının inceleme alanına giren tek
oyunculu oyunlar dışındaki bütün oyun
türlerinde, tarafların seçimleri arasında oyunun
niteliğinden kaynaklanan karşılıklı ilişkiler
vardır; bu nedenle herhangi bir oyuncunun
yapması gereken en iyi seçimin
belirlenmesi süreci karmaşık niteliklidir.