PEYAMİ SAFA

PEYAMİ SAFA; son devir, meşhur Türk yazar
ve romancısı. Psikolojik roman tarzının Türk edebiyatındaki
güçlü ustalarmdandır.
Peyami Safa, 1899 yılında İstanbul’da doğdu.
Babası Servet-i Fünun şâirlerinden İsmail Safa’dır.
İki yaşında babasını kaybetmesi yüzünden
düzenli bir eğitim görmedi. 13 yaşında ilk yazı denemelerine
başladı. 15-19 yaşları arasında öğretmenlik
yaparken Fransızca da öğrendi. Edebiyat,
felsefe, târih, psikoloji sahalarında o yaş içinde fevkalâde
sayılacak bilgiler elde etti. 19 yaşında başladığı
gazeteciliğe ölümüne kadar devam etti. Belli
başlı bütün gazetelerde fıkra ve makaleler, tefrika romanlar yazdı. Kalemiyle geçindi. 15 Haziran
1961’de beyin kanaması sonunda öldü. Mezarı
Edirnekapı’dadır.
Peyami Safa, kendi kendini yetiştirmiş, kültürlü,
çok yönlü bir yazardır. Estetik ve sosyal bilimlerin
hemen her kolunda (resim, mûsikî, edebiyat,
psikoloji, sosyoloji, târih, hukuk, felsefe, tıp
gibi) bilgi ve görüş sâhibidir. Siyâsî, iktisâdî, edebî,
felsefî, hemen her sahada, ortalama 2 0 bin makale
ve fıkrası ile 150’ye yakın basılı eseri vardır.
Peyami Safa, yetiştiği çevrenin tesiriyle küçük
yaşta edebiyata yöneldi. Geçinmek için yazdığı,
edebî kıymeti olmayan ve kendince değersiz bulduğu
hikâye ve romanlarında Server Bediî takma
adını kullandı. Yazar asıl ismini taşıyan romanlarında
çok yönlü bir sanatçı olduğunu ortaya koymuştur.
Geniş kültürü ve kuvvetli sezgi kâbiliyetiyle
düşünce ve duygu alanlarında araştırmaya
girişir. Olaya değil, tahlile önem verir.
İlk romanı Sözde Kızlar da bir toplum yarasına
neşter vurmuş; Mahşer de Birinci Dünyâ
Savaşının ahlâkî sahada meydana getirdiği çöküntüleri
incelemiş; Dokuzuncu Hâriciye Koğuşu
isimli eserinde hasta genç psikolojisini,
kendi hayatının otobiyografik romanı olarak ortaya
koymuş; Fâtih-Harbiye isimli romanında
Doğu ve Batı arasındaki bocalamaları ele alarak
Batı taklitçiliğinin ülkemizde meydana getirdiği
çöküntüyü işlemiş; Bir Tereddüdün Romanı’nda
İnkılâp sonrası ahlâk zayıflığını, bezginlik ve
rûhî bunalımları sebep ve sonuçlara bağlamış;
Matmazel Noralya’nm Koltuğu nda kâinat ve
varlık muammalarını çözmeye çalışmış; Yalnızız’da
günümüz insanının hayâl kırıklıklarını ele
almıştır.
Hemen her romanında, devirler, anlayış ve
gelenekler arasında psiko-sosyolojik karşılaştırmalar
yaptığı; toplumdaki değişmelerin meydana
getirdiği buhranları, ahlâk çöküntülerini ve bu
değişme sebebiyle meydana gelen çatışmaları, konu
olarak seçtiği görülür. Son romanlarında ise
felsefî arayışlar içine girerek karamsar bir anlayışla
kahramanlarının iç dünyâsını tahlile çalışır. Eserlerinde
kendi rûhî durumunu da tahlil etmiştir.
Böyle romanlarındaki ağır ve meseleler karşısındaki
çözümsüz melankolik hava, bilhassa
gençlerin rûh ve karakterleri üzerinde karamsar izler
bırakabilmektedir.
Peyami Safa, üstün romancılığının yanında, dile
hâkimiyetiyle de tanınmaktadır. Dili kullanış kolaylığı
ve kelime hâzinesinin zenginliğiyle dikkati
çeker. Yazdığı makale ve fıkralarla dilde uydurmacalığa
karşı çıkmıştır. Yazarın, Nazım Hikmet
ile giriştiği Sosyalizm ve Komünizm konusundaki
kalem tartışmaları, daha doğrusu kavgaları
da meşhurdur.Peyami Safa; bol kelimeli, yeni bileşimlerle
dolu incelikleri, ayn ayrı ve bol sıfatlarla, zarflarla,
dile getiren canlı, bol imajlı, teşbihli, istiareli bir
üslûbun sâhibidir. Felsefeye, psikoloji ve sosyal
konulara düşkünlüğü dolayısıyla tıbbî ve mücerret
kavramları, yabancı terimlerle, frenkçe kelimeleri
çok kullanmıştır.
Eserleri:
Tanınmış romanları: Sözde Kızlar (1923), Şimşek
(1923), Mahşer (1924), Bir Akşamdı (1924),
Cânân (1925), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu
(1930), Fâtih-Harbiye (1931), Bir Tereddüdün
Romanı (1933), Matmazel Noralya’nm Koltuğu
(1949), Yalnızız (1951), Biz İnsanlar (1959).
Inceleme-deneme-makâle: Türk İnkılâbına
Bakışlar (1938), Büyük Avrupa Anketi (1938),
Felsefî Buhran (1939), Millet ve İnsan (1943),
Mahmutlar (1959), Sosyalizm (1961), Nasyonalizm
(1961), Mistisizm (1962).
Peyami Safa’nın makale ve fıkralarından derlenmiş
bir kısım seçme yazıları şu isimler altında
yayınlanmıştır:
Doğu-Batı Sentezi (1963), Osmanlıca-Türkçe-
Uydurmaca (1970), Sanat-Edebiyat-Tenkid
(1970), Seçmeler (1970), Din-İnkılâp-İrtica
(1972), Kadın: Aşk-Âile (1973).