RADYASYON (IŞINIM , Ş U Â )

R A D Y A S YO N (IŞ IN IM , Ş U Â ); Aim.Lichtstrahlung
(f), Fr. Radiation (f), İng. Lightradiation.
Enerji neşretme ve üretme; aynı zamanda neşredilen
enerjinin kendisi. Kelimenin aslından da
enerjinin bir doğru boyunca sınırlı bir ölçüde dağıldığı
anlaşılmaktadır. Bu husus karşılaşılacak
birçok radyasyon tipleri için de geçerlidir.
Radyasyonlar ana olarak elektromanyetik,
akustik ve tânecikli olmak üzere üç bölümde toplanır.
Bunlar da kendi aralarında çeşitli gruplara ayrılır.
Meselâ elektrikî veya manyetik alan etkisiyle
meydana gelen enerjiye elektromanyetik radyasyon
(Bkz. Elektromanyetik Dalga) denir ki, bu
radyasyon dalga boyuna göre radyo dalgalan, mikrodalgalar,
kırmızı ötesi, görünen (visibl), ultraviyole
(mor ötesi), X, g (gamma) ve kozmik ışınlar
şeklinde sınıflara ayrılır. Elektromanyetik radyasyonların
sınıflandırılmasında radyasyonun (şuânın,
ışınımın) frekans ve dalga boyundan faydalanılmıştır.
Akustik veya ses radyasyonu, infrasonik, sonik
ve ultrasonik şeklinde sınıflandırılır. Bu sınıflandırılma
da sesin frekansına göre yapılır. Ses
frekansları 16 ilâ 2 0 . 0 0 0 cps arasında değişir.
(Bkz, Ses)
Tânecikli tabiata sâhip radyasyonlara, genel
olarak, radyoaktif maddelerden meydana gelen
beta ve alfa ışınları misâl verilir.
Bugün şuâ meydana getirmek, tekniğin ve ilmin
mühim bir şûbesi olmuştur. Ampuller, triyod
lâmbaları, radyo âletleri ve röntgen boruları, birer
şuâ âletleridir. Şuâlar kendilerini meydana getiren
dalgaların uzunluğuna göre başka başka isim alır.
Meselâ dalga uzunluğu binde bir milimetre arasında
olanlar “ışık şuâları”, dalga uzunluğu on
milyarda bir milimetre olanlar “gamma şuâları”,
dalga uzunluğu on trilyonda bir milimetre olanlar
“kozmik şuâlar”dır. En uzun elektromanyetik dalgalar,
radyoda kullanılan Hertz dalgaları olup,
boyları kilometre ile ifâde olunur. Boyları milimetrenin
on trilyonda birinden başlayarak kilometrelere
kadar uzanan milyarlarca dalga cinsincinsinden,
yalnız dalga boyu 0,4 mikron ile 0,8 mikron
arasında olanlar ışık hâlinde görülebilir. Daha büyük
ve daha küçük dalga boylu şuâlar görülmez.
Gözün görüş kâbiliyeti bu sınırlar içindedir.
Gamma şuâları: Radium atomunun çekirdeği,
kendiliğinden parçalanarak gamma şuâları neşreder.
Bir evde açıkta bırakılan bir radium kırıntısının
gamma şuâları bin metre uzağa yayılır ve
aylarca devam eder. Yüzelli metre mesâfedeki evlerde
bulunanların ölümüne sebep olur. Zîrâ, gamma
şuâları, insanları, hayvanları ve bitkileri öldürür.
Kozmik şuâlar: Bugün bilinen şuâların en
kısa dalgalısıdır. Bunlar, kâinat boşluğunun, bugün
bilinmeyen derin noktalarından gelen şuâlardır.
Gamma şuâlarmdan daha kuvvetli olup, çok sert ve
kalın tabakalardan geçerler. (Bkz. Kozmik Işınlar)
Ölüm şuâları: Bir milyon volttan ziyâde gerilimle
çalışan modem röntgen makinaları ile, dalga
boyları ve tesirleri gamma şuâlarma yakın olan
şuâlar elde edilebilmektedir. Bu şuâlar kalın duvarlardan
geçerek arkalarındaki canlıları öldürür.
Bu sûretle kuş ve fâreler derhal öldüğü gibi, bir
öküz de iki dakikadan az bir şuâlama ile öldürülebilir.
Harplerde kullanılabileceklerinden, bunlara
ölüm şuâları denir. Bu şuâlarla çalışan bir fizikçi,
farkında olmayarak kendini ve bir mahalle halkını
öldürebilir. Bir milyon voltluk yüksek gerilimli
röntgen mermileri, düşmana ve şehirlere atılarak
ölüm şuâları, yeni harplerde kullanılabilecektir.
Halbuki beşeriyet, medeniyete yaklaşır ve insânî
düşüncelere dönerse, bu şuâlar tarla fâreleri, yaban
domuzları ve sıtma sinekleri gibi hayvanlara karşı
kullanılacaktır.
Radyasyon, teşhis ve tedâvi gâyesiyle kullanılmak
üzere tıp sahasına girmiştir (Bkz. Röntgen
ve Radyoterapi). Radyasyonlar iki gruptur.
1) Elektromanyetik radyasyon (X ışınları), 2)
Gamma ışınları (Radyoterapide kullanılır). Radyasyonun
tıp sahasındaki bu faydalı etkilerinin
yanı sıra zararlı etkileri de mevcuttur. Bu zararlı etkiler
hemen görülebildiği gibi, gecikmeli olarak ve-ya uzun süren bir birikim neticesi müzmin etki
şeklinde de ortaya çıkabilir.
Hemen görülen zararlı etkiler: Beyinde, sindirim
sisteminde ve kan oluşum sisteminde olmak
üzere üç kategoride incelenir. Beyindeki hasar
total vücud dozunun yüksek (3000 rad üzerinde)
olmasından ileri gelir. Kusma, titreme vs. gibi
belirtilerden sonra birkaç saat içinde öldürür.
Sindirim sistemi belirtileri 400 rad ve daha
yukarı radyasyon dozuyla meydana gelir. İnatçı bulantı,
kusma ve vücuttan ciddî su kaybına sebep
olarak damar büzüşmeleri netîcesi ölüme götüren
ishalle karakterizedir.
Kan sistemiyle ilgili zararlı etkiler 200-2000
rad arasındaki radyasyon dozuyla meydana gelir.
İlk 6 – 1 2 saat içinde iştahsızlık, bulantı ve kusma
görülür. Dalak lenf bezleri, kemik iliği atrofiye uğrar
(küçülür). Kan hücrelerinin bütününde azalma
olur.
Gecikmeli olarak çıkan zararlı etkiler: Radyasyon
alımlarının tekrarlanması veya düşük doz
alımların uzaması neticesinde kadınlarda âdet kanamasının
olmaması, cinsel hormonlarının miktarında
azalma, kansızlık, katarakt gibi belirtiler
görülebilir. Daha ciddî olarak saç dökülmesi, deride
ülserleşme, kabuklaşma ve kanserleşmeye de
yol açabilir. Röntgen ışını, doğacak çocuğu da etkilemektedir.
Film çekilmeden evvel kadının hâmile
olup olmadığı tespit edilmelidir.
Tedâvi: Radyasyonun yaptığı zararların tedâvisinde
esas, radyoaktif materyalden deriye bulaşan
lekenin bol su ile yıkanması veya özel solüsyonlar
sürerek temizlenmesidir. Radyasyonun
yaptığı küçük yaraların içinden ve etrafından radyoaktif
lekeler tamâmen temizleninceye kadar yıkama
işine devam edilmelidir.
Eğer radyoaktif madde yutulmuşsa hemen
kusturulmalı veya mîde yıkanmalıdır. Teneffüsle
veya sindirim yoluyla büyük miktarda radyoaktif
madde alındığı zaman hastaya derhal lugol sıvısı
verilmelidir. (Tiroid bezinin tutmasını önlemek
için) idrar atımı arttırılmalıdır.
Radyoaktif ışık alanlar için özel tedâvi yoktur.
Tedâvi daha ziyâde meydana gelen zarara yöneliktir.
Yatak istirahati, ağrı kesiciler, vitamin, bol
gıdâ ve kusmayı önleyici ilâçlar vs. gibi destekleyici
tedâvi yapılır.