RAMAZANIN BAŞI VE SONUNUN TESBİTÎ (*) (Rü’yet-i hilâl)

Soru: 1 — Rü’yet-i hilâl ne demektir, bunun dini hayatımızdakiyeri nedir?Cevap:Rü’yet-i hilâl, yeni aym görülmesi demektir. Hz. Peygamber(s.a.) bir hadîs-i şeriflerinde «Biz ümmî bir ümmetiz; yazmave hesaplama bilmeyiz, ay şu kadar ve şu kadardır; yaniya yirmi dokuz, yahut da otuz gün çeker» (Buhâri, Savm, 13),bir başka hadîsinde de «Ayı gördüğünüz için oruca başlayın,ayı gördüğünüz için bayram edin; eğer -bir engel yüzündenaygörülmezse Şâbân ayını otuza tamamlayın (bundan sonrakigün oruca başlaym) buyurmuştur (Buhâri, Savm, 11).Rü’yet görmek demektir. Peygamberimiz oruca başlayıp bitirmeyiaym görülmesine bağladıkları için «rü’yet-i hilâl» oruçibâdetinin başlangıç ve bitişini gösteren işaret ve zaman ölçüsüolmuştur. Görmek (rü’yet) hakiki ve hükmî diye ikiye ayrılır.Batı ufkunda bir engel (bulut, sis vb.) bulunmadığı içingözle veya âlet ile görmek «hakiki olarak görmektir». Ufuktabulut vb. bir engel bulunduğu için önceki ayı otuza tamamlayarakoruca başlamak; yani hilâlin görülebilir olmasınıgörme yerine koymak ise «hükmî olarak görmektir.» Rasûlullah(s.a,), ümmetinin ilk çağını (bu çağda okuma-yazmave hesaplama bilgisinin yaygın olmadığını) gözönüne alarakherkesin, her şart içinde anlayıp uygulayabileceği basitölçüler vermiştir. «Biz okuma ve hesap yapma bilmeyen ümmibir ümmetiz» sözü o günki durumu ifade etmektedir. Busöz «devamlı olarak müslümanlann yazma ve hesaplama bilmezbir toplum olacağı» şeklinde yorumlanamaz; çünkü vakıabunun aksini göstermektedir. Buna göre ümmet içinde okuyupyazma ve hesap bilgisi gelişir ve yaygınlaşırsa «doğru­ d a n g ö r m e » y e r i n e , « a y m g ö r ü l e b i l e c e ğ i y e r v e z a m a n l a n i l i mv e h e s a p i l e t e s b i t e d e r e k ö n c e d e n i l â n e t m e » g ö r m e y e r i n eg e ç e r m i ? s o r u s u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . B u s o r u y a b i r ç o k â l i mg i b i b i z i m d e v e r e c e ğ i m i z c e v a p m ü s b e t t i r ; a s l ı n d a h ü k m i r ü ’­y e t h a d î s i l e s a b i t t i r ; b u d a m a h i y e t i i t i b a r i y l e h ü k m î r ü ’y e t t i r ;ç ü n k ü i l i m v e h e s a p i l e t e s b i t e d i l e n h u s u s , h i l â l i n n e z a m a n ,n e r e d e – b i r e n g e l o l m a z i s e – g ö r ü l e b i l e c e ğ i n d e n i b a r e t t i r .S o r u : 2 — T ü r k i y e ’d e y e t k i l i o l a r a k k a b u l e d i l e n m e r c i l e ­r i n , R a m a z a n ’ı n b a ş l a n g ı c ı h a k k ı n d a , ,ö n c e d e n h a z ı r l a n m ı şt a k v i m l e r e d a y a l ı t e s b i t l e r i k a b u l e d i l e b i l i r m i ? N i ç i n ?C e v a p :T ü r k i y e ’d e y e t k i l i o l a r a k k a b u l e d i l e n m e r c i l e r K a n d i l l iR a s a t h a n e s i i l e D i y a n e t İ ş l e r i B a ş k a n l ı ğ ı d ı r . B i r k a n u n l a , k a ­m e r î a y b a ş l a n n m t e s b i t i g ö r e v i R a s a t h a n e y e v e r i l m i ş t i r . D i y a ­n e t İ ş le r i B a ş k a n l ı ğ ı d a b u r a d a t e s b i t e d i l e n a y b a ş l a n n ı i l â ne t m e k t e d i r .B u h u s u s u t e s b i t e t t i k t e n s o n r a s ü a l i n i z e v e r e c e ğ i m c e v a p« e v e t , k a b u l e d i l e b i l i r » ş e k l i n d e o l a c a k t ı r . Ç ü n k ü :a ) R a s a t h a n e n i n k u r u c u s u F a t i n H o c a a y n ı z a m a n d a b i ri s l â m â l i m i d i r . B u z a t , k a m e r i a y b a ş l a n n ı t e s b i t e d e r k e n a s t ­r o n o m i y i ş e r ’i ö l ç ü l e r e t a b i k ı l a n p r e n s i p l e r v a z e t m i ş , b u p r e n ­s i p l e r g e l i ş t i r i l e r e k b u g ü n e k a d a r R a s a t h a n e c e u y g u l a n m ı ş t ı r .A s t r o n o m i y e g ö r e a y i l e g ü n e ş i n a y n ı z a m a n d a b a t m a y a b a ş ­l a d ı k l a r ı z a m a n a i ç t i m â ( k a v u ş u m ) z a m a n ı d e n i l m e k t e v e k a ­m e r î a y , b i r k a v u ş u m d a n d i ğ e r i n e k a d a r s ü r ü p t a m a m l a n m a k ­t a d ı r . D i n e g ö r e k a v u ş u m z a m a n ı n ı v e o n u t a k i p e d e n g ü n ü ,a y b a ş ı o l a r a k k a b u l e t m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Ç ü n k ü k a v u ş u mg ü n ü a y m g ö r ü l m e s i i m k â n s ı z d ı r . K a v u ş u m u t a k i p e d e n g ü ­n ü n a k ş a m ı n d a d a h e r z a m a n a y g ö r ü l m e z . D i n e g ö r e a y b a ş ı ,a y ı n g ö z l e g ö r ü l m e s i n i n m ü m k ü n h a l e g e l d i ğ i a k ş a m ı t a k i pe d e n g ü n d ü r . İ ş t e F a t i n H o c a , k a m e r î a y b a ş l a n n ı k a v u ş u m ag ö r e d e ğ i l , a y ı n g ö r ü l e b i l i r h a l e g e l m e s i n e g ö r e a y a r l a m ı ş , h e -s a p l a n n ı b u n a g ö r e y a p m ı ş t ı r ; y a n i H o c a ’n m k o y d u ğ u p r e n ­s i p , h ü k m î r ü ’y e t e u y g u n b u l u n m a k t a d ı r v e b u d u r u m d a , b i re n g e l b u l u n m a d ı ğ ı t a k d i r d e h a k i k i r ü ’y e t d e g e r ç e k l e ş e b i l m e k -t e d i r .b ) D i y a n e t İ ş le r i B a ş k a n l ı ğ ı 1974 y ı l ı n d a , R a s a t h a n e İ .Ü .F e n F a k ü l t e s i v e H a r i t a G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü y e t k i l i l e r i i le s e r it o p l a n t ı l a r d ü z e n l e m i ş , b u t o p l a n ı t l a r d a , i s l â m d ü n y a s ı n d a d i ­n i g ü n l e r i n b a ş ı v e s o n u k o n u s u n d a m e y d a n a g e l e n i h t i l â f ı v ef a r k ı o r t a d a n k a l d ı r a c a k t e d b i r l e r i t e s b i t e t m i ş t i r . B u c ü m l e ­d e n o l a r a k , F a t i n H o c a ’n m , a y ı n i l k g ö r ü l e c e ğ i , e n B a t ı ’d a k i