ŞİRKET-İ HAYRİYYE

ŞİRKET-İ HAYRİYYE, Boğazdaki yolcu nakliyatı
için yurdumuzda kurulan ilk anonim şirket. Eskiden
Boğaziçinin iki yakasında yolcu taşıma biribirinden
güzel kayıklarla yapılırdı. Osmanlı oymacılık sanatının
ince örnekleriyle süslü piyade, pazar kayığı, iki çifte, üç
çifte v.s. adlan taşıyan kayıklann ilk ve sonbaharda
müşterileri çok olurdu. Gemiler sefere konunca
zamanla kayıklar önemini kaybetti.
Şirket-i Hayriye 1850 yılında sermayesi, her biri üçer
bin kuruş olan 2000 hisse senedi ile kuruldu. Sultan
Abdülmecid Hân’ın emri ile devlet ileri gelenleri nazırlar,
zenginler ve halk bu hisse senetlerini satın aldılar.
Valide Sultan’ın 50, Abdülmecid Hân’ın 100 hisse aldığı
eserlerde kayıt edilmektedir. Kuruluşu bittikden sonra
altı yıl süre ile Antuvan Kalaycıyan ve Agop Bilezikçiyan
adında iki tüccara ihâle edildi. Fakat bu süre tamamlanmadan
1854’de mukavele feshedilerek şirket adına
çalıştınlmaya başlandı. İngiltere’deki Robert White
fabrikasına ısmarlanan altı vapur 1853 yılında geldi ve
seferlere başladı. Bu vapurların tahmini maliyetleri
sekiz bin altın civanndaydı. Yeni vapurlara; Rumeli,
Trakya, Göksu, Beylerbeyi, Tophane, Beşiktaş adları
verildi. Halkın bu vapurlara rağbeti neticesinde 1858
yılında İstinye, Mîrgün, Anadolu, 1859 yılında Kandilli,
Beykoz, Suda ver adı konan vapurlar satın alınarak hizmete
kondu. Altmış beygir gücünde olan vapurlann
elektrik ve kaloriferi yoktu. Kamaralarda soba yakılarak
ısıtılırdı.
Şirketi Hayriye vapurlannda öğrenci, memur ve
siviller için ayn ücret tarifeleri uygulanıyordu. Yedi
yaşından küçük çocuklardan ücret alınmazdı. 1860
yılındaki Şirketi Hayriye yolcu tarifesine göre İstanbul’
dan Kandilliye hizmetçisi ile gidecek bir şahsın aylık
ödiyeceği ücret 250 kuruştu. Uzak iskeleler için böyle iki
kişinin ödediği aylık ücret ise 300 kuruştu.
Şirket 1868’de İngiltere’den getirttiği bir arabalı
vapur, Kabataş-Üsküdar arasında seferlere başladı.
Çalışma sahasını gün geçtikçe genişleten Şirketi Hayriye
İzmit’ten sonra 1904’de Tekirdağ’a da vapur işletmeye
başladı. Cumhuriyet kurulduktan sonra da
faaliyetine devam eden şirket 19 Haziran 1944’de üyelerini olağanüstü bir toplantıya çağırdılar. Bu toplantıdan
sonra şirketin Ulaştırma Bakanlığına devri kararlaştı­
rıldı. Alman karar gereğince 12 Mayıs 1944 tarihinden
itibaren şirket Ulaştırma Bakanlığına devredildi. Böylece
94 yıllık bir geçmişi olan Şirketi Hayriye fiilen 1
Temmuz 1944’den itibaren Deniz Yollan İdaresine geç­
miş oluyordu. Bu gemiler uzun zaman deniz yollannda
kullanıldıktan sonra daha modemleriyle değiştirildi.