Tâbiînin büyüklerinden, meşhûr tefsir ve hadîs âlimi. 82 (m. 701) senesinde Vâsıt’ta doğdu. 160 (m. 777) de Basra’da vefât etti. İsmi Şu’be bin H^c- câc bin el-Verde el-Atakî el-Ezdî’dir. Basra’ da yerleşip ömrünün sonuna kadar orada yaşadı. Bu bakımdan “Basrî” de denilmiştir. Eshâb-ı kirâmdan Enes bin Mâlik’i ve Ömer bin Selemey’i görmüştür. Muâviye bin Kurre, Enes bin Şîrîn, Sâbit-i Bennânî, Hamdûd bin Süleymân, el-A’mer’den ve pek çok sayıda Tâbiînden ilim alıp, hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Dörtyüz Tâbiînden rivâyette bulunduğu kaydedilmiştir. Rivâyet ettiği hadîs-i şerîf ikibin civarındadır. Rivâyetleri Kütüb-i sitte’de (altı meşhûr hadîs kitabı) yer almıştır. Kendisinden Eyyûb Sahtiyânî, Süfyân-ı Sevrî, Abdullah Ibni Mübârck, Affân bin Müslim gibi yüzlerce âlim ilim öğrenip, hadîs rivâyet etmiştir. Şu’be bin Haccâc sika (güvenilir) bir râvi olup, Irak’ta hadîs râvilerini inceleyen “ricâl-i hadîs” ilminden ilk bahseden hadîs âlimidir. îmâm-ı Şâfıî (r.a)“Şu’be bin Haccâc olmasaydı Irak’ta hadîs ilmi bilinmezdi” buyurmuştur. Süfyân-ı Sevrî (Şu’be bin Haccâc büylik bir otoritedir. Hanbelî mezhebinin reîsi, kurucusu îmâm-ı Ahmed bin Hanbel (r.a.), “Şu’be bin Haccâc, hadîs ilminde bir otoritedir” buyurmuştur.
- *? * *
Tek parça bronz levhadan yapılmış bir şamdan Üzeri gümüş ve bakır işlemelidir. Horasan ’da 1200 senesinde yapılmıştır.
Şu’be bin Haccâc (r.a.) ilmi ile amel eden, haramlardan son derece sakınan cömert bir âlim idi. Çok ibâdet etmekten son derece zayıflayıp, derisi kemiklerine yapışacak hâle gelmiştir. Bayram günlen hariç senenin her günü oruç tutardı. Merhameti ve cömertliği çok fazla idi. Kendisine gelen hiçbir fakiri boş çevirmez, mutlaka birşeyler verirdi. Bir fakirle karşı- laşsa evinde ne varsa ondan verirdi. Bir defasında Halife Mehdî kendisine otuzbin dirhem göndermişti. Bu parayı alır almaz hepsini fakirlere dağıttı. Yolculuk için bir kayığa bindiğinde diğer yolcuların ücretlerini de öderdi. Birgün binek hayvanım kaybettiği için ağlayıp üzülen bir kimseyi görüp, ağlamasının sebebini öğrenince kendi bindiği merkebden inip, ona merkebini vermiştir. Sevgili Peygamberimizin bildirdiği Ehl-i sünnet i’tikâdım, ibâdet ve amel bilgilerini kendilerinden önceki âlimlerden alıp, sonraki nesillere nakleden Şu’be bin Haccâc, rivâyetleriyle çok büyük hizmette bulunmuştur. Tefsirle ilgili rivâyetleri toplanmış olup, hadîs ilmine dâir “Kitab-ül garâib” adlı bir eseri vardır. Şu’be bin Haccâc’ın kendinden önceki Hadîs âlimlerinden alarak rivâyet ettiği hadîs-i şeriflerden bir kısmı şunlardır: “Rızıh hususunda endişeye düşmeyiniz. insan son rızkını da yemeden ölmez. Allahtan korkunuz, iyi ameller yapınız. Helâlı alıp, haramı terkediniz.” “Misvak ağzı temizler. ve Allahü teâlânın rızâsını kazandırır.” “Yarım hurma ile de olsa, onu da bulamazsanız güzel bir sözle (iyilik yaparak) Cehennem ateşinden korunmaya çalışınız