SÜRTÜNME

SÜRTÜNME, Alm. Reıbung (t). Fr. Frottement
(m), friction (1). İng. Friction. Birbirine temas eden iki
yüzeyden birinin, diğerinin izâfi (bağıl) hareketine
karşı gösterdiği direnç. Fizikte temel olarak üç tip
sürtünme vardır.
1- Kayma sürtünmesi (statik sürtünme).
2- Yuvarlanma sürtünmesi (kinetik sürtünme).
3- Sıvı sürtünmesi (vizkozite).
Kayma sürtünmesi başka bir cismin üzerinde
kayan bir cismin sürtünmesidir. Sürtünme katsayısı
sürtünmeyi yenmek için değetsel olarak uygulanması
g:reken kuvvetin dik basınca oranıdIR.Tanjantı sürtünme katsayısına eşit olan dar açı, sürtünme
açısıdır. Belirli iki katı cisim için sabittir. Bu
açının tesbiti deneylerle mümkündür. Katı bir cisim
yatay bir düzlem üzerine konur. Yatay düzlemin bir
kenarı etrafında dönecek şekilde diğer kenar yavaş
yavaş yukarı doğru kaldırılır, Cisme kaymaya başladığı
andaki, düzlemin yatayla yaptığı açı tesbit edilir
ki, bu açı sürtünme açısı olup, tanjantı sürtünme
katsayısına eşittir. Sürtünme katsayısı birden büvük.
dolayısıyla sürtünme açısı da 45°C’den büyük olamaz.
Yatay düzleme göre 45° den daha fazla eğim açısı olan
eğik düzlem üstünde yerinde kalabilen cisim yoktur.
Daha büyük bir açıda yerinde kalabilen bir cisim varsa,
onu orada tutabilen kuvvet sürtünme değildir.
Hareket hâlindeki sürtünme kuvvetinin yönü
harekete ters olup, ilk hareket esnasındaki sürtünme
kuvvetinden küçüktür. Yuvarlanma sürtünmesi
kayma sürtünmesi yanında ihmâl edilebilecek kadar
küçüktür. İmâlâtçı firmalar yatak ve bileziklerde
kayma sürtünmesi yerine bu sebepten yuvarlanma
sürtünmesini tercih ederler. Yuvarlanma sürtünmesi
rulmanlar vasıtasıyla temin edilir.
Hareketin sürekli olması istenen yerde sürtünme
mutlaka zararlıdır. Fazla olması hâlinde hareketi
dahî ortadan kaldırabilir. Bu tehlikeyi önlemenin tek
yolu madenî yağlarla yağlamaktır. Fatih Sultan Mehmed
Hân, kızakları yağlayarak üzerinden gemileri
karadan yürütüp, Haliç’e indirmiştir. Bununla beraber
sürtünmenin faydaları da vardır. Sürtünme olmasaydı
hiçbir fren tertibatı işe yaramaz, taşıtların ve
nakil vasıtalarının hiçbirini durdurmak mümkün
olmazdı. Sürtünme kamaların ve vidaların gevşemesini
önler. Kayış kasmak sisteminin çalışmasını temin
eden ana faktörlerdendir.
Sıvı sürtünmesi (Bkz. vizkozite)