TANZİMAT’IN NEDENLERİ VE İLANI

Osmanlı İmparatorluğu’nda XVII. yy’daki yüzeysel ıslahatlardan sonra, Selim ffl ve Mahmut II daha köklü ve batılılaşmaya yönelik ıslahat hareketlerine giriştiler. Bu iki padişahın toplam olarak yaklaşık elli yıl süren saltanatları sırasında gerçekleştirmek istedikleri yenilikler, bu yeniliklere karşı olan çevrelerin şiddetli tepkileriyle karşılaştı. Selim IlI’ün Fransa’dan esinlenerek toplumsal yaşamda gerçekleştirmek istediği yeniliklerin yanı sıra, özellikle ordu düzenindeki değişiklik Kabakçı isyanıyla sonuçsuz kaldı (1808). Mustafa IV’ün çok kısa süren saltanatından sonra, Selim III’ ün özenle yetiştirdiği Mahmut II döneminde (1808-1839) kimi yenilikler, girişilen her ıslahata karşı çıkan Yeniçeri ocağının ortadan kaldırılmasından (1826) sonra köklü olarak gerçekleştirilebildi. Yeniçeri ocağının yerine, Asakiri Mansurei Muhammediye adlı çağdaş nitelikte bir ordu kuruldu. Ancak bu yeni kuvvetler, eğitimlerinin tamamlanmamış olması nedeniyle Moraisyanında kullanılamadığından, Mısır valisi Kavalah Mehmet Ali Pa-
yinde yaşayan çoban halk Masailer tarafından yapılır: En iyi otlaklarını sömürgecilere kaptıran ve yağışların düzensizliğinden zarar gören Masailer gene de kendilerine temel besin maddelerini sağlayan çok sayıda hayvan yetiştirirler; sığırların kanından ve sütünden yararlanırlar. Kendi göreneklerine son derece bağh kalmış olan bu insanlar günümüzde Avrupa uygarlığının etkisine karşı koymaktadır.
Victoria gölü bölgesindeki elmas ve altın yataklarının işletilmesi de önemli bir gelir kaynağı oluşturur. Sanayi donanımı henüz çok yetersizdir. Bununla birlikte Tanzanya’nın, karayolu (Darüsselam’dan Victoria gölü ve
şa’dan yardım istendi ve OsmanlIların zayıflığından yararlanarak yerine getirilmesi olanaksız isteklerde bulunan Mehmet Ali Paşa’nın yarattığı Mısır sorunu, Mahmut ü’nin saltanatı boyunca sürdü. Hünkâr İskelesi An-laşması’yla (1833) Rus nüfuzu ve Boğazlar sorunu ortaya çıktı.
Mahmut II, bir yandan bu sorunlarla uğraşırken bir yandan da köklü ıslahatlara girişti. Divan’a geniş yetkiler tanıyarak Divan’ın alacağı idari, adli ve mali kararları tanıyacağını bildirdi; sadrazamlık makamım yeniden düzenledi ve yeni nazırlıklar kurdu. Bu dönemdeSenediİttifakakarşınmerke-zin otoritesini kabul etmeye yanaşmayan ayanla mücadeleye girişildi. Ulusal bir ordu kavramının yerleşmesi için askerlik yükümlülüğü getirildi. Ordunun gereksinme duyduğu öğretmen ve subayların yetiştirilmesi için İstanbul’da Harbiye Mektebi açıldı. Yeniçeri ocağı ile birlikte kaldırılan Mehter Takımı yerine Mızıkai Hümayun kuruldu. Resmi gazete niteliğindeki Takvimi Vekayi yayımlanmaya başladı. Mahmut I döneminde kurulan Mühendishanei Berrii Hümayun’la Mustafa III döneminde kurulan Mühendishanei Bahrü Hümayun, çağın gereklerine uygun biçimde yeniden düzenlendi. Sıbyan Mektepleri açılarak, ilköğretimin yaygınlaştırılmasına çalışıldı. İlk nüfus sayımı yapıldı (1827). Pasaport va karantina usulü kabul edildi. Ordu ve sivil memurlar için kıyafet yönetmelikleri çıkarıldı. Avrupa’ya öğrenci gönderildi. Yeniden sürekli elçilikler kuruldu. Müsadere (kimi durumlarda devletin, kişilerin malına el koyması) usulü kaldırıldı. Devlet memurlarının yargılanmasıyla görevli Darüşşurayı Babıâli kuruldu; idari alandaki yenilikleri yü-
Zambiyâ’ya iki ulaşım ekseni), demir-1 yolu (Darüsselam’ı kuzeyde Tanga ve| Arusha’ya, Tanganyika gölü kıyısında Kigoma’ya, Victoria gölü kıyısında Mwanza’ya bağlar) ve havayolu (East African Airlines) ağları vardır, hayvan rezervlerinde (Sererigeti Ulusal Parkı) yaşayan hayvanların ve göller rindeki balıkların çekiciliğine kapılan’ birçok turist için yöre, çok ilgi çekici-: dir. Turizm, kumsallarının güzelliği; Kilimancaro’daki dağcılık etkinlikleri, N’Gorongoro krateri gibi özellik leriyle Tanzanya için önemli bir gelir kaynağı oluşturur. Ama, kişi başına düşen katışıldı ürünüyle Tanzanya^ dünyanın en yoksul ülkeleri arasında] yer alır. ■] rütmek, gereken tüzük ve yönetmelik-! leri hazırlamak üzere Meclisi Vâlâyıl Ahkâmı Adliye kurumu ve Tıbbiye! açıldı (1839). 1
Tazminat döneminin hemen bütün yel nilikleri, Mahmut II tarafından teme-f li atılan bu ıslahatlara dayanılarak! geliştirildi; onun bütün engellemelere! karşın gerçekleştirdiği “zihniyet” deJ ğişikliğinin temsilcileri devlet kurum-i larında görev almaya başladılar (BkzJ MAHMUT II). i
Bu temsilcilerin en önemlilerinden bi-Jj ri olan ve 1837’de Hariciye nazırhgı-I na getirilen Mustafa Reşit Paşa, uzuna süre kaldığı Avrupa’da, BatıldanDİ Osmanlılar hakkındaki görüşlerini, Osmanlı ülkesinde yapılan ve yapılması gereken ıslahata verdikleri önemi biliyordu. Avrupa devletleri, özel likle mal, can, din, mezhep, askerlik ve vergi gibi konularda ıslahat yapıl masını istiyorlardı.
Kütahya Anlaşması’yla (1833) çözüm; lenmiş gibi görünen Mısır sorunu Mahmut II döneminin son yıllarında yeniden alevlendi. 1839’da açılan Mısır seferinde ordunun Nizip’te yenil diği, donanmanın da Mısır’a teslim ol duğu sırada ölen Mahmut ü’nin yeri ne, henüz 16 yaşındaki Abdülmecit geçti. Bu sırada Hariciye nazırı v< Londra elçisi bulunan Mustafa Reşit Paşa,. üzerinde çalıştığı yeni ıslahat tasarılarını uygulayabilmek ve Misli sorununa çözüm bulabilmek amacıyj la İstanbul’a geldi. Fransa’nm Meh met Ali Paşa’yı desteklemesine karşıı İngiltere ve kimi Avrupa devletler Mustafa Reşit Paşa’nın başarılı dip lomatik ilişkileri sonucunda Osmanlı larm yanında yer aldılar. Mustafa Re şit Paşa, Oşmanlılara Avrupa devlet lerinin tam desteğini sağlamak üzere dört aylık bir hazırlıktan sonra, Tan
zimat Fermanı’m Abdülmecit’e kabul ettirdi; bu fermanı 3 Kasım 1839’da, padişahın, yerli ve Şabancı devlet adamlarıyla diplomatların, kalabalık bir halk topluluğunun önünde okuyarak yürürlüğe koydu.
TANZİMAT FERMANI NIN KAPSAMI
Padişah buyruğu olarak yürürlüğe konan Tanzimat Fermanı, Mustafa Reşit Paşa tarafından Gülhane Köşkü önünde okunmasından dolayı Gülhane Hattı. Hümayunu ve Tanzimatı Hayriye (Hayırlı Düzenlemeler) gibi adlarla da anılır.
TanzimatFermanı yüz elli yıldır devlet kurumlarının bozukluğundan ve bu durumun giderilmesi için yeni kuralların konması gereğinden söz ederek, başhcaları aşağıda belirtilen düzenlemeleri getirmektedir:
Müslüman ve Hıristiyan bütün Os-manlı uyruğunun can, mal ve namus özgürlüğü tanınmaktadır;
Vergiler, kişilerin gelirlerine göre düzenli olarak alınacaktır;
Askerlik yükümlülüğü, belli bir düzen içinde yerine getirilecektir; Mahkemelerin açık .olarak görülmesi, mahkeme hükmü Olmadan bir kimsenin idam edilemeyeceği kuralı uygulanacaktır;
Herkes mal ve mülk sahibi olabüecek, mal ve mülk istendiği gibi kullanılabilecek, mirasçılara bırakılabilecektir; Hatır-gönül, rüşvet ve iltimas kaldırılacak ve bunun için ceza kanunnamesi getirilecektir.
Padişah bu Hattı Hümayun’a kendisinin de uyacağım, herkesin uymak zo-., runda olduğunu da duyurdu. Tanzimat Fermanı, Osmanlı ülkesinde padişah ile uyruğu arasındaki hak ve sorumlulukları kapsayan bir senet niteliğini taşıması nedeniyle Avrupa hükümdarlarının Ortaçağ’da uyruklarına verdikleri “Şart”a (Charte) benzetilmektedir.