TARİHSEL AĞIRLIK

Felsefi Taoculuk ile büyüsel taoculuğun kaynaşma derecesi, çağlara göre değişiklik gösterdi. Han sülalesi (Î.Ö.
II. yy. – İ.S. II. yy) bağdaştırmacılığı-mn ardından “Yeni-Taoculuk” biçiminde bir düşünce rönesansı geldi. Taoculuk, salt düşünceyi sevenlerin felsefesi oldu; bu, şştetik bir tutumdu ve Çin sanatına büyük katkıda bulundu. Böylece sezgi önem kazanıyor, sanatçı yaratış edimiyle ve konusuy-
la özdeşleşiyor, kendiliğindenlik durumuna giriyordu. Kendiliğindenlik ise, ‘tao ’nun temel niteliklerinden biriydi. Dünyanın gürültü patırtısından sıyrılmak için bilge, yalnızlık içinde yaşıyor, şarap içmek için benzerlerim arıyor (sarhoşluk, kendinden geçme haline yakın şey olarak görülüyordu) ve mevki ya da rütbe sahibi olmaya önem vermiyordu. Bu davranışlar, Konfuçiusçulan şaşırtmaktan geri kalmıyordu. Ama, Sung sülalesinden (X.-XÜI. yy.) başlayarak, okumuş memurlar, bir bireşime yöneldiler: Bunlar, kamu işlerinin yürütülmesinde Konfuçiusçu, özel yaşamlarındaysa Taocu olarak davranıyorlardı.
HALK TAOCULUĞUNUN SİYASAL BAKIMDAN SÖMÜRÜLMESİ
Felsefi Taoculuğa koşut olarak ve kimi zaman bununla karıştırılarak bü-, yüsel- dinsel bir Taoculuk da gelişti. İsa’dan sonra ilk yüzyıllarda, iç tanrılar okulu büyük başarı kazandı: Bu görüş, bedende, onu canlı kılan birçok tanrının bulunduğunu ve bunların korunması gerektiğini ileri sürüyordu. Bu tanrılar, kaba yiyeceklerden etkileniyorlardı. Bundan ötürü, okulun öğretisini benimseyenlerin perhiz yapması gerekiyordu. İdeal
İçinde Tann’ya ibadet etmek amacıyla gerçekleştirilmiş yapı (mabet de denir).
Tapmak, özellikle Eskiçağ dinleri olan Yahudi, Yunan, Hindu, Mısır, Roma, Asya ya da Kolomböncesi dinlerinin ibadet yerlerini belirtmek için kullanılır: Bu yapılar arasında Kudüs Tapınağı, Luksor Tapınağı, Olym-pia’daki Zeus, Capitolium’daki Jüpiter Capitolinus tapınaklarıyla, Ang-kor Vat Tapmağı, vb. sayılabilir.
MISIR VE KALDE-ASUR TAPINAKLARI
Bilmen en eski Mısır tapmakları V. sülale dönemine kadar uzanır (kral Sahure, I.Ö. IH. binyıl). IH. binyılm sonunda XI. sülale hükümdarlarından Mentuhotep I (Î.Ö. 2065 – I.Ö. 2015) zamanında yapılmış olan, Teb yakınlarındaki mezar tapmağı, dinsel mimarinin canlandığım gösterir ve taraçalann, eğik düzeylerin, revakların bir araya gelmesiyle XVIII. sülale (İ.Ö. 1580’e doğru – Î.Ö. 1314) dönemine özgü klasik yapılı tapmak-
ların girişinde yaklaşık 35 m genişliğinde ve en azından bunun üç katı uzunluğunda, iki yanı taştan sfenkslerle çevrili, kaldırım taşıyla döşeli bir yol, piramit biçiminde iki duvarla (kapı-kuleler) çevrili bir kapıya açılır; bu kapıdan da dikdörtgen biçiminde üstü kapalı bir geçitle çevrili büyük bir avluya geçilir. Dine bağlı herkese açık olan bu kapıdan hipostil (tavanı sütunlar üstüne oturtulmuş) bir salona girilir. Salonun sonundan naos (kutsalların kutsalı) olarak adlandırılan ve içinde tanrının heykeli bulunan, yalnızca kralla din adamlarının görebildiği küçük, karanlık ve gizli bir odaya geçilir. Ana sunağın çevresinde, bir galeriye açılan ayin eşyası yeri, depolar, din adamlarının odaları yer alır. Tapmağın zemini naos’un girişinde hafif eğimlidir, tavanlarsa giderek alçalır ve böylece gizemli etkiyi daha da artırır.
Bu tapmakların en büyüğü Teb yakınlarında Kamak’ta ve Luksor’da-dır. XVIII. sülale döneminde, Ame-nofis m (İ.Ö. 1408-İ.Ö. 1372) tarafından başlatılan, XIX. sülale dönemin-
olan durum, havayla beslenmekti (Çuangsdzı’mn sağlık koruma ve soluma uygulamalarıyla alay ettiğini de söylemeliyiz).
Başarılan sürekli olmayan, ama Çin tarihi boyunca ön planda rol oynayacak olan bir Taocu rahipler sınıfı, bu koşullar içinde ortaya çıktı: Bu sınıfın, serüvenciler tarafından yönetilen ve halk Taoculuğunun basitleştirilmiş öğretilerine dayanarak kitleleri peşlerinden sürükleyen büyük köylü ayaklanmalarıyla ilişkisi vardı.
I. yy’da Tay-ping başkaldırması (bur rada, Hıristiyan gizemciliğiyle karışmış Taoculuk söz konusuydu), bunun bir örneğiydi.
XX. yy’da imparatorluğun çöküşünü hazırlayan, iki savaş arasının yöneticilerine destek olan ve verilmiş ödünler üstünde karışıklık çıkaran gizli dernekler. het zaman Taoculuğa iliş-, kin terimleri kullandılar (özellikle bağlılık yeminlerinde). Günümüzde Çin’de, gizli demeklerin yasaklanmış olmasına karşm, Tayvan’da 3 000 tapmak vardır ve Taocu hekimler ile üfürükçüler büyük etkinlik göstermektedir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde, ideolojinin, Taoculuğa yervermemesine karşm, belli bir seçkinler grubunun düşünce tarzında, Taocu felsefenin etkileri sürüp gitmektedir. ■
de Seti I (Î.Ö. 1312-1.Ö. 1298)veRam-ses n (Î.Ö. 1301 – Î.Ö. 1235) tarafından sürdürülen bu görkemli yapı, tapmak yapımında Mısır üstünlüğünün olağanüstü egemenliğini belirtir.
İkinci Dünya savaşından sonra Urya-kınlarmda el-Ubeyd’de (Irâkj yapılan kazılar, oval bir taraça üstüne kurulmuş dikdörtgen biçimli Kaide Ta-pmağı’mn kalıntılarının bulunmasını sağladı. Bu yapı ilk olarak İ.Ö. 2700 -1.Ö. 2500 yıllarını içine alan bir dönemde gerçekleştirilmiştir; ikinci düzeyiyse birinci Ur sülalesi (Î.Ö. 2470’e doğru) zamanından kalmadır.
Kalde’de yapılan başlıca’tapınakların yanında, genellikle zigguıat olarak adlandırılan ve Sümerlerden beri Mezopotamya dinsel mimarisinin örneklerinden biri olan başka bir anıt yer alır. Tapmaklar gibi, kurutulmuş, bazen de pişmiş tuğladan yapılan ve kütlesi yukan doğru küçülen bu çok katlı kule, üst üste getirilmiş dikdörtgen prizmalardan oluşur. Kulenin tepesindeki küçük şapeldeyse ziggura-
3971
tın, onuruna yapıldığı tanrı otururdu. Yükseklik 80 m’ye kadar varabiliyordu.
Hitit tapmakları, taştan ve alçak kabartmalarla süslü bir destek üstünde yükselen tuğladan yapılardı. Asurlu-larda bu destek çoğunlukla sırlı levhalarla bezendi.
Asurlularm tapınakları, Sümer-Akad örneğine göre gerçekleştiriliyordu; bunların da Babil tapınakları gibi birer zigguratı vardı.