TARIM, ORMANCILIK VE BALIKÇILIK.

Fransa tropik ürünler ve hayvan yemi dışında tanm açısından temelde kendine yeterli bir ülkedir. En önemli tahıl ürünü olan buğdayı arpa ve mısır izler. Rhöne Deltası ve çevresinde pirinç ekilir. Bağların büyük bölümü güney ve güneydoğuda toplanmıştır. En kaliteli şaraplar Bordeaux ve Burgonya’da üretilir. Ülkenin çeşitli yerlerinde yürütülen meyvecilik ve sebzecilik son derece gelişmiştir. Başlıca kök bitkiler şeker pancarı, patates ve şalgamdır. Güneybatıda ve Alsace’ta tütün yetiştirilir. Parfüm ve ilaç yapımında kullanılan bitkilerin üretimi de yaygındır. Hayvancılık Fransa’ nın büyük bölümünde bitkisel üretimden önde gelir. Çiftlik hayvanlarının yaklaşık yansını oluşturan sığır, Akdeniz bölgesi dışında ülke düzeyinde dengeli bir dağılım gösterir. Süt sığırcılığı özellikle batıda ve kuzeyde yapılır; besi sığırcılığı ise Massif Central ve Normandiya’da öne çıkar. Etinden, sütünden ve yününden yararlanılan koyunlar, daha çok orta ve güneydeki dağlık kesimlerde beslenir. Fransa dünyanın önde gelen peynir ve yağ üreticileri arasında yer alır.
Gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) içindeki payı (1990) yüzde 6 olan tanm sektöründe toplam işgücünün yüzde 7,8’i çalışır. Çiftlikler genelde çok küçüktür; modern tekniklerin benimsenmesi de yavaş bir süreç izlemektedir. Hükümet son yıllarda çiftliklerin daha büyük birimler altında toplanmasını özendirici önlemler almıştır. Aynca bazı alanlarda aşın üretimin önüne geçmek için çiftçileri et üretimine yönlendirme ve konserveciliği geliştirme yoluna gidilmiştir.
Ormanlann ekonomiye katkısı önemlidir. Fransa tomruk üretiminde Avrupa’nın önde gelen ülkelerinden biridir. Ormanların dörtte birinden fazlası merkezî ve yerel yönetimlerin elindedir. Ulusal Orman Dairesi geniş çaplı bir ağaçlandırma çalışması başlatmıştır.
Balıkçılık özellikle iç tüketim açısından büyük önem taşır. Avlanan başhca balıklar morina, ringa, halibut, sardalye, uskumru ve kolyozdur. Biskay kıyılanndaki haliç ve lagünlerde önemli miktarda istiridye yetiştirilir. Balıkçılann yaklaşık yarısı Bretanya kıyılannda yaşar.
MADENCİLİK, İMALAT, FİNANS HİZMETLERİ VE Diş TİCARET. Madencilik sektöründe 1960’lardan beri sürekli bir üretim düşüşü görülmektedir. Maden ocaklarında dev-
formlar rekabeti geliştirerek modern uygu-i lamalara geçilmesini sağlamıştır. Paris Bor-sası’nın gelişmesiyle hisse senedi piyasası i bir ölçüde canlanmıştır.
İthalat ihracattan daha büyük bir hızla i gelişmektedir. İthalat içinde en önemli kar! lemleri yakıtlar, makineler ve kimyasal? maddeler oluşturur. Başhca ihracat ürünleri taşıt araçlan ve donanımı, mamul mallar ve \ gıda ürünleridir. Dış ticaretin yarısından.; fazlası AET üyeleri ve Afrika ülkeleriyle ’
Moselle yakınlarında demir-çelik tesisleri, Fransa
Fransız Kütüphanesinin izniyle
let desteğinde geniş bir modernleştirmeye gidilmiştir. Belçika sımnnda toplanmış olan kömür ocakları demir-çelik sanayisini beslemekten uzaktır. Başta Lorraine olmak üzere Normandiya, Anjou Havzası ve Pirene-ler’den çıkanlan demir cevheri düşük derecelidir. Son yıllarda önemli miktarda demir ithalatı yapılmıştır. Öteki madenler iç gereksinimin ancak küçük bir bölümünü karşılar. Fransa Avrupa’nın önde gelen altın üreticilerinden biri olmakla birlikte dünya üretiminin ancak yüzde l’ini elinde tutmaktadır. Tuz, potas ve kükürt üretimi önemli miktarlan bulur. İthal hammaddeye dayanan petrol arıtma sanayisi oldukça gelişmiştir.
Fransa, ABD, Japonya ve Almanya’dan sonra dördüncü büyük sanayi ülkesidir. Madencilik ve imalat sektörleri topluca GSYİH’nm yüzde 18,8’ini oluşturur ve işgücünün yaklaşık yüzde 16,3’ü bu sektörde çalışır, imalat sektörünün başhca sorunu şirketlerin genelde küçük ölçekli olmasıdır. Büyük şirketlerin çoğu ya devlet yönetimindedir ya da uluslararası sermaye gruplarına bağlıdır. Bununla birlikte hükümet birçok alanda şirket birleşmelerini destekleyici etkin bir politika izlemektedir. Seçilmiş belirli sanayilerin dünya piyasala-nnda rekabet edebilmesi için geniş sübvansiyonlar da uygulanmaktadır. Son yıllarda yatınm için gerekli sermaye miktannın artması ve kaynak bulma güçlükleri sanayinin büyüme hızım yavaşlattığı gibi, araştırma ve geliştirme çalışmalarını da olumsuz yönde etkilemektedir. Başlıca sanayi dallan çelik, motorlu araç, uçak, makine, elektrikli alet ve kimyasal madde üretimi ile dokumacılık ve gıda işlemedir. Devlet denetiminde olan elektrik üretimi (1989) 406,8 milyar kW-sa düzeyindedir. İthal petrole bağımlılığı azaltmak amacıyla termik ve nükleer enerji üretimini artırmaya ağırlık verilmiştir. Kömür üretimi ve petrole dayalı sanayiler de devletin elindedir.
Büyük bankalar ve bazı finans kuruluşlan devletleştirilmiştir. Toplam aktif ve pasiflerin yansı az sayıdaki devlet bankalarının elindedir. Ticari bankaların yanı sıra uzmanlaşmış kredi kurumlan, tasarruf ve yatırım bankalan da etkinlik gösterir. Son yıllarda bankacılık sisteminde yapılan re-
yapılır. ABD, Irak, Suudi Arabistan ve eski; Sovyet cumhuriyetleri ile ticari ilişkiler de gelişmektedir.
EKONOMİNİN YÖNETİMİ. Özel sektörün i sınırlı bir ağırlığının olduğu ekonomide devletin hazırladığı beş yıllık planlar önemli bir rol oynar. Geniş bir katılımla hazırlanan planlar yatınm, kredi, fiyat ve vergi kolaylığı gibi araçlarla ekonomiye yön verir ve oldukça uyumlu bir gelişmeyi sağlar. Yürür; lüğe girmeden altı ay önce ana hatları saptanan bütçe, ekonominin işleyişini belirlemede önemli bir işlev görmez. Bu durum görünüşte yüksek bir bütçe açığına yol açarsa da, gerçek bütçe açığının GSYİH içindeki oranı öteki sanayi ülkelerine göre: oldukça düşüktür. Artan oranlı gelir vergisi sisteminde çeşitli etkenler göz önüne alınır.* Vergi gelirlerinin üçte ikisinden fazlası dolaylı vergilerden sağlanır. 1980’lerin başında yüksek gelir gruplannı kapsayan ek vergiler getirilmiştir. Kamu harcamalarında sosyal hizmetler büyük bir yer tutar.
İşkolu yerine bölgesel birimler temelinde; örgütlenmiş olan sendikalar çeşitli siyasal’ eğilimleri yansıtır. Fransız İşverenleri Ulusal Konseyi ise işkolu birimlerinin de yer: aldığı bölgesel bir örgütlenmeyi benimsemiştir. Toplu pazarlık görüşmeleri kamu ve özel kesimi kapsayacak biçimde yürütülür.*
ULAŞIM. Fransa’da üretim ve tüketim merkezlerinin dağınıklığı, ulaşım sistemini karmaşıklaştıran ve maliyetleri artıran bir etken olmuştur. Yüzey şekilleri nedeniyle anayollar genellikle ırmak vadilerini izler. Ekonomik etkinliklerin yoğunlaştığı Paris, doğal olarak ulaşım sisteminin odağını oluşturur. Temeli 19. yüzyıla dayanan ulaşım ağına hızla gelişen sanayiye uygun bir yapı; kazandırma gereği, önemli güçlükler yaratmıştır. Yük taşımacılığında sevk edilen malın hacmine göre boru hattı, tren, kamyon ve gemi gibi değişik araçlar kullanılır. Konteyner kullanımı hızla gelişmektedir. Bu amaçla limanlarda modern tesisler kurulmuştur. Yolcu taşımacılığının büyük bölümü özel araçlara dayanır. Toplu kara ve demir yolu taşımacılığı sınırlıdır.
Fransa’nın yaygın ve gelişkin karayolu ağının uzunluğu (1989) 800.000 km’yi geçer, Karayoluyla yük taşımacılığı 1950’lerden
beri sürekli bir artış göstermektedir. Toplam uzunluğu (1989) 35.000 km’yi bulan demiryolu ağının en belirgin özelliği coğrafik bir merkezilik göstermesidir; hatların kesiştiği başlıca kavşak Paris’tir. 1938’de kurulan Fransa Ulusal Demiryolları Şirketi (SNCF) bütün demiryollarını işleten bir devlet kuruluşudur. Hatların dörtte birinde elektrikli trenler işler. Yüksek hızlı trenlerin devreye girmesi demiryolu taşımacılığını önemli ölçüde canlandırmıştır. Eski bir geçmişe dayanan suyollanndan özellikle sanayi bölgelerinde yararlanılır. Pek geniş olmayan kanallar küçük kapasiteli gemilerin ulaşımına elverişlidir. 1940’lardan sonra Rhöne ve Sen ırmaklarıyla bağlantılı kanallar geliştirilmiştir. Havayollarının iç taşımacılıktaki payı küçük olmakla birlikte, dış hat seferleri son derece işlektir. Dünyanın en büyük havayolu şirketlerinden biri olan Air France’ ın yaygın bir sefer ağı vardır. Paris’in başlıca-havaalanları Charles de Gaulle, Orly ve Le Bourget’dir.
YÖNETSEL VE TOPLUMSAL KOŞULLAR DEVLET YAPISI. Anayasal çerçeve. Fransa’ nın parlamenter cumhuriyet yönetimi, yürütme gücünün ağırlıkta olduğu çok partili bir demokrasiye dayanır. 1958’de kabul edilen ve 1962’de bazı değişiklikler yapılan Beşinci Cumhuriyet Anayasası uyarınca yürütme gücünün başında yedi yıllık bir dönem için genel oyla seçilen cumhurbaşkanı bulunur. Bakanlar Kurulu’nu, yüksek kamu görevlilerini ve yargıçları atayan cumhurbaşkanının yönetimle ve yasalarla ilgili konularda halkoylamasma başvurma ve Ulusal Meclis’i dağıtma yetkisi vardır. Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulu toplantı-
İçin Birlik (UDF), aşırı sağcı Ulusal Cephe ve solcu Fransız Komünist Partisi’dir (PCF).
Yasama çalışmalarında Senato’nun sınırlı bir ağırlığı vardır; Ulusal Meclis daha üstün bir konumdadır. Parlamentonun ulusal savunma, eğitim ve maliye konulan ile toplumsal ve ekonomik programlarla ilgili yasama yetkisine belirli sınırlamalar getirilmiştir. Hükümet parlamentodan belirli bir süre için kanun gücünde kararname çıkarma yetkisi alabilir. Parlamento hükümet üzerindeki denetimim soru, soruşturma ve güvensizlik önergeleri aracılığıyla uygular.
Hükümet hem cumhurbaşkanına, hem parlamentoya karşı sorumludur. Anayasa ülke yönetimiyle ilgili politikaları “belirleme ve yürütme” görevini hükümete vermiştir. Bununla birlikte kurumsal yapılar, dış politika ve savunma gibi konularla ilgili önemli kararlarda cumhurbaşkanlarının belirgin bir ağırlığı vardır.
Cumhurbaşkanı, Ulusal Meclis ve Senato’ nun dokuz yıllık bir süre için atadığı dokuz üyeden oluşan Anayasa Konseyi, seçimleri denetlemenin yanı sıra devlet yapısını ve parlamentonun işleyişini ilgilendiren yasa ve tüzüklerin anayasaya uygunluğunu inceler ve uluslararası anlaşmalar, hükümet ile parlamento arasındaki uyuşmazlıklar gibi konularda görüş bildirir. Iş dünyası ile meslek gruplannın temsilcilerinden oluşan Ekonomik ve Sosyal Konsey, uzun vadeli program ve planlann hazırlanmasında bir danışma organı işlevini görür.
Yerel yönetim. Fransa yönetsel bakımdan 22 planlama bölgesine (région de programme), bu bölgeler 96’sı Fransa’da, 4’ü de-
Ülkenin önemli suyollanndan Sen Irmağı üzerindeki Rouen limanı, Fransa
Fransız Kütüphanesi’nin izniyle
lanna başkanlık ederek önemli kararlan imzalar. Aynca olağanüstü durumlarda bütün yasama ve yürütme yetkilerini elinde toplayabilir.
Yasama yetkisi Ulusal Meclis ve Senato’ dan oluşan parlamento tarafından kullanılır. 577 üyeli Ulusal Meclis beş yılda bir genel seçimle belirlenir. Dar bölge sistemine dayanan seçimler iki tur üzerinden yapılır; birinci turda hiçbir adayın salt çoğunluğu elde edememesi durumunda en yüksek oyu alan iki adayın katılmasıyla ikinci tura geçilir. Senato’nun 321 üyesi dokuz yıllık bir dönem için her ilde ve ayn bir seçmenler kurulunca seçilir; bu kurullar temelde belediye meclisi üyelerinden oluşur. Seçmen yaşı 1974’te 18’e indirilmiştir. Ülkenin başlıca partileri, ılımlı sol eğilimli Sosyalist Parti (PS), de Gaulle’cü Cumhuriyet İçin Birlik (RPR), merkezci bir eğilimi temsil eden Fransız Demokrasisi
nizaşırı topraklarda olmak üzere 100 ile (département), iller de bucaklara (commune) ayrılmıştır. Dört denizaşırı ili de (Guadeloupe, Martinik, Fransız Guyanası, Réunion) kapsamak üzere bütün illerde en önemli yönetim organı, altı yılda bir seçilen canton temsilcilerinin oluşturduğu Genel Meclis’tir. Merkezî hükümetin temsilcisi olan vali (préfet) aynı zamanda Genel Mec-lis’in yürütme görevlisidir. İllerin bölündüğü ilçelerin (arrondissement) başında vali yardımcıları (sous-préfet) bulunur. En küçük yönetim birimi olan bucaklar altı yılda bir seçilen, en az dokuz üyeli belediye meclislerince yönetilir. Meclisin seçtiği belediye başkanı merkezî hükümete karşı da sorumludur. 1972’de bölgesel düzeyde eşgüdümü sağlamak amacıyla birkaç ili içine alan planlama bölgeleri oluşturulmuştur. Fransız Polinezyası ve Yeni Kaledonya gibi denizaşırı toprakların özerk bir yönetim yapısı vardır.
365 Fransa
Yargı sistemi. Medeni hukuk davalarına alt mahkemeler (tribunal d’instance) ve üst mahkemeler (grande instance) bakar. Ceza mahkemeleri hafif ve ağır suçlara göre çeşitli kademelere aynlır. Aynca iş mahkemesi, askeri mahkeme gibi uzmanlık mahkemeleri de vardır. Bütün bu mahkemelerin kararlan Cour de Cassation(*) denen temyiz mahkemesince denetlenir. Devlete yönelik suçlara bakan Cour de sûreté de l’État (Devlet Güvenlik Mahkemesi) 1981’de kaldırılmıştır. Bağımsızlıktan anayasayla güvence altına alınmış olan yargıç-lann atama ve disiplin işleriyle Conseil Supérieur de la Magistrature (Yargı Yüksek Kurulu) görevlidir. Kamu savcılan ise Adalet Bakanlığı’na bağlıdır. İdare hukuku alanındaki uyuşmazlıklara bakan Conseil d’État (Devlet Şûrası), aynı zamanda yasa tasarıları ve kararnameler konusunda görüş bildirmeye yetkilidir.
Silahlı kuvvetler. Ulusal savunma, anayasa uyarınca başkomutan konumunda olan cumhurbaşkanının sorumluluğu altındadır. Silahlı kuvvetler yönetsel açıdan Savunma Bakanlığı’na bağlıdır. Bağımsız bir savunma politikası izlemeye özen gösteren Fransa, NATO üyesi olmakla birlikte örgütün askeri kanadında yer almaz. Bu çerçevede nükleer silah yapımına ağırlık verilerek çeşitli stratejik ve taktik füzeler geliştirilmiştir. Kara, deniz ve hava kuvvetleri ayrımı yerine çeşitli işlevleri temel alan ve bu kuvvetlere ait birlikleri barındıran bir örgütlenme oluşturulmuştur. Zorunlu askerlik sisteminin uygulandığı Fransa’da askere alma yaşı 19, hizmet süresi 12 aydır.
EĞİTİM. Eğitim 6-16 yaş arasında zorunlu ve parasızdır. Beş yıllık ilköğrenimin ardından öğrenciler ortaöğrenimin birinci basamağını oluşturan okullara devam ederler. Bu okullardan 15 yaşında mezun olan öğrenciler, iki yıllık teknik okullardan brevet d’études professionelles (mesleki eğitim diploması) alarak doğrudan meslek yaşamına atılabilecekleri gibi, daha sonra yükseköğrenimi sürdürmek üzere üç yıllık liselere de girebilirler. Yüksekokullara yalnızca baccalauréat (bakalorya) sınavını veren lise mezunlan alınır. Fransa’da en tanınmışı Sorbonne olmak üzere çok sayıda büyük ve köklü üniversitenin yanı sıra Siyasal Bilimler Enstitüsü gibi saygın meslek yüksekokulları da (grandes écoles) vardır. Büyük bölümü Katolik Kilisesi’ne bağlı olan özel öğretim kuruluşları üzerinde devlet belirli bir denetim uygular. 1968’deki öğrenci olayları sonrasında Fransız üniversitelerinin merkeziyetçi ve disiplinli yapısı önemli ölçüde yumuşatılmıştır. Öğretmenler ve öğrenciler geniş bir örgütlenme özgürlüğünden yararlanmaktadır.
SAĞLIK VE SOSYAL YARDİM HİZMETLERİ. Sağlık koşullan öteki gelişmiş Avrupa ülkelerinin düzeyindedir. Bulaşıcı hastalıklara tutulma oranı oldukça düşüktür. Sağlık personeli ve hastaneler yeterli bir hizmet sunar. Hastaneler ile tıp fakülteleri arasında yakın bir işbirliği vardır. Bebek ölüm oranı (1990) binde 7,4’tür. Hemen hemen bütün, çalışanları kapsayan sosyal sigorta sistemi, işçi ve işveren payları dışında devletten de önemli bir destek görür. Yaşlı, sakat, emekli, dul ve yetim aylığı dışında sağlanan sosyal hizmetler, iş kazası, işsizlik ve annelik gibi durumlarda verilen yardımlan içerir. Sağlık giderlerinin bir bölümü de sigortadan ödenir. Kentleşme ve sürekli göçler konut açığına neden olmuştur. Konutlann önemli bir bölümünün eski oluşu, bu sorunu daha da ağırlaştırmaktadır. Son yıllarda kent planlaması düzen altına alınmıştır.
Fransa 366