TATARCIK

TATARCIK (Ptılebotamus papa tas i i), Alm.
Kriebelmücke. Fr. Phebotome. İng. Sandly. Familyası:
Psychodidae. Yaşadığı Yerler: Tropikal ve alt tropikal
bölgelerde, gölgelik ve nemli yerlerde.
Özellikleri: 2 mm. boyunda, çift kanatlı sinekler.
Kanatları kadife gibi tüylüdür. Çeşitli leichmaniaları
(bir hücreli parazitler) taşıyarak şark çıbanı gibi hastalıkları
bulaştırır.
Çeşitleri: Birkaç türü vardır.
Böceklerin dipterler (bir çift kanatlılar) takımından
nematoser (nematocera) alt takımının; psikodidalar
(psyohodidae) ailesinden parazitolojide “phlebotomus
cinsi” (Flebotomlar) olarak adlandırılan sinekler.
Yakarca da denir. Dünyanın hemen her yerinde sıcak ve
tropikal bölgelerde bulunur. P. Perniciosus, P.papatasii,
P.minutus, P.paroti gibi çeşitli türleri vardır.3 mm. kadar uzunlukta, sarımsı renkte, vücutları,
kanatlan ve bacakları tüylü sineklerdir. Gözleri büyük
ve siyahtır. Baş öne doğru eğik durur. Antenleri in te,
uzundur. Onaltı seğmendi vücudu vardır. Yalnız dişilerin
ağız kısımları sokucudur ve kanla beslenir. Hortıimu
kısadır. Kanatları iğ biçimindedir ve dik durur.
Bacakları uzundur. Karın on segmentten yapılıdır. Son
iki segment (boğum) dış genital organı husule getirmiş­
tir. Erkeklerin son kısmı çıkıntılıdır.
Dişileri, insandan ve çeşitli hayvanlardan kan emerler.
Türlerin çoğu gündüz kuytu yerlere gizlenir, gece
beslenir. Bazı türler gündüz de sokar. Çok yüksek bölgelerde
yaşayabilir. İlkbahar ve yaz aylarında görünürler.
Evlere girer ve cibinlikten geçebilir. İyi uçamaz ve
yetiştiği bölgeden uzaklara gidemez. Tatarcıklar ancak
rüzgârsız gecelerde dolaşırlar. Gürültüsüz, yavaş, kısa
mesafelerde kona kona uçar; bir maniaya rastlarsa sıç­
rama hareketi yapar. Taş yığınları, duvar çatlakları,
yığıntılar, ağaç kovukları, hayvan barınakla n gibi yerlerde
barınabilir.
Dişi, kan emmeden önce veya emdikten sonra çiftle­
şir. Yumurtadan erişkin hale gelinceye kadar yedi hafta
geçer. Erişkinler iki hafta kadar yaşarlar.
Bazı türlerde dişi bir defa kan emer, yumurtlar ve
ölür. Bazılarında ise tekrar kan emerek yumurtlayabilir.
Dişi, binaların gölge taraflarında, karanlık, nemli
aralıklara, yıkık yerlere, 30-50 kadar yumurta yumurtlar.
Yumurtalar uzun, oval şekildedir. 9-12 günde larva
çıkar. Larva organik artıklarla beslenir. Larva dört
devre geçirir ve 4-6 haftada pupa dönemine geçer. Serin
bölgedekiler olgun larva döneminde bir kış süren durakTatarcığın
tüp şeklindeki uzun ağzı. Kafa kısmındaki kuvvetli
kasların meydana getirdiği bir pompa sistemine bağlı olan bu ağız
yiyecekleri kolayca çekebilir.l Bundan 6-14 günde erişkin tatarcık
meydana gelir.
Hastalık Yapması: Dişileri insan ve memeli hayvanlardan,
bazıları, kuşlardan ve sürüngenlerden kan emerler.
Dişi tatarcık sessizce hücum ederek, hassas olan
ayak ve el bileği, diz ve dirsek başta olmak üzere, kol, el,
ayak derisini, yüz ve boyun derisini sokar. Ağrılı sokma
hissini bir süre kaşıntı takip eder. Sokulan yerde, etrafında
10-20 mm. çapında kızarık bölge bulunan, kırmızı
bir kabarcık meydana gelir. Etrafta bazan şişlik
(ödem)de teşekkül edebilir. Kaşınarak yırtılırsa, ikinci
enfeksiyon neticesinde “piyodermi” husule gelir. Bir
defadan fazla sokulan kimselerde toksemi (kana mikropların
zehirlerinin yayılması), bulantı, ateş görülebilir.
Derideki tahriş birkaç günde geçer. Tatarcığın
salyasına karşı deride alleıji meydana gelebilir. Bazı
kimselerde ilk sokmasından fazla bir şey olmadığı
halde, 1-2 hafta sonraki müteakip sokmalarda deride
kızartı ve kabarcık teşekkül eder. Tatarcık sokması
insanda aşikâr bir huzursuzluk yapar.
Dişi tatarcıklar insandan kan emerken tatarcık
humması, kala-azar (kara humma), şark çıbanı, Amerikan
layşmaniyazı ve bartonelloz hastalıklarını
bulaştırırlar.
Korunma ve Mücadele: Tatarcıklar kısa mesafelere
uçabildiğinden yumurtladıkları yerler civarında bulunurlar.
DDT gibi böcek öldürücüler (insektisit) tatarcıklara
ve larvalarına çok tesirlidir. Evlere, hayvan
ahırlarına 1 m^ye 1 gr. dozda DDT kullanılır.