VOYNUK

Osmanlı Devleti’nde atlara bakmakla
I görevlendirilen bir sınıl. Seferde, ordunun, vezirler ile
devlet adamlarının atlarına, hazarda Has Ahır ve Çayır
hizmetlerine bakmakla vazifeliydiler. Gayrimüslim ve
bilhassa Bulgarlar’dan seçilirdi. Voynuk teşkilâtı Sultan
Birinci Murad Hân (1359-1389) zamanında Rumeli
Beylerbeyi olan Timurtaş Paşa tarafından ilk defa
Bosna’da kuruldu. Mensupları Bulgarlar arasından
seçilerek, yaygınlaştırıldı. Hassa, amme veya seferli ve
Çayır Voynukları hâlinde teşkilâtlanırdı. Hassa voynuklan,
Istabl-ı âmire (saray ahırı) hizmetlileri idi.
Amme voynukları, seferlerde askeri hizmetlerde bulunurlardı.
Sefer yani muharebeye gitmek için davet edilenlere
sefer voynukları denirdi. Istabl-ı âmire’ye çayır
biçmek ve hayvanlan çayırlatmak için gelmeleri emir
olunan voynuklara da Çayır Voynuklan denilirdi.
Hassa Voynuklannın başına Voynuk Beyi, Amme Voynuklannın
bulunduğu tımar sahiplerinin başına da Voynuk
Seraskeri denirdi. Has Ahır hayvanlarıyla, Istabl-ı
âmire çayırlanna bakan voynuklannın kayıtlarını
tutup, bunlarla ilgili muamelelerle Voynuk Kâtibi meş-
gûl olurdu. Mıntıkalardaki birlik kumandanlarına Çeri- İ
aşı denirdi. Voynuk Beyi, Seraskeri ve Çeribaşı
iüslüman idi. Diğer küçük âmirlerden Primkür ve
.ikatör Hıristiyandı. Voynuklar “Gönder” adlı ile üçer
örder kişilik müfrezelere ayrılmışlardı. Her gönderden
ir tanesi nöbetleşe her sene hizmete girerdi. Voynuklar
löbet hizmetine kendi beygirleri ile gelirlerdi. Hizmete
elen nöbetçi voynuklann yoklamalan defterdarlara
aitti. Mevcutları binin altında idi.
Voynuklann kaynağı Rumeli olup, bilhassa Bulgaristan
idi. Açık kadrolara ölen veya sakatlanan voynuğun
oğlu, kardeşi veya akrabalarından biri tayin
edilirdi. Voynuklann oğullarına ve Voynuklüğa aday
olan akrabalarına (Zevait Voynuk) denilirdi. Ölüm ve
sakatlanmalar hâlinde Zevait Voynuklanyla kadro
tamamlanırdı. Zevait ile kadro tamamlanmazsa dışardan
Voynuk yazılırdı. Voynuklara hizmeti karşılığı
verilen araziye (Baştma) denilen çiftlik idi. Voynuk,
hizmeti karşılığfnda (belirli ve sınırlı bir alan) Baştına’yı
kullanırdı. Bu arazi için hiçbir tarafa vergi ve rüsum
vermezdi. Voynuk belirli arazisinden başka yer tuttuğu
zaman bu arazinin aşar ve sair rüsumunu dirlik sahibine
vermeye mecbur olduğu gibi kendi dirliğini teşkil
eden araziden başkasının istifadesi hâlinde de bunun
vergi ve rüsumunu kullanandan almak hakkına sahip
idi.
Voynuk Teşkilâtı 1691’de kaldırıldıysa da. 1693’de
tekrar kuruldu. 1878 tarihinde tekrar kaldırıldı.