YAĞMUR.

Yağmura atmosferdeki su buhan-|- nın yoğunlaşması neden olur. Yeryüzündeki ‘ suyun büyük bölümü sürekli olarak yer ve hal değiştirir; kesintisiz olarak yinelenen bu değişim sistemine “çevrim” denir. Yağmur yağdıktan sonra suyun bir bölümü güneş ve rüzgârın etkisiyle buharlaşır, yani gaz haline dönüşür. Karaya düşen yağmur sularının yanı sıra deniz ve göllerdeki su da buharlaşır: Belirli koşullar oluştuğunda havadaki su bu-han yoğunlaşarak bulut haline dönüşür ve sonra da yâğinur. olarak yağar; böylece çevrim yeniden başlar. : :■ ı.
Isının suyu nasıl buharlaştırdığım-,!; ocak üzerinde kaynayan bir çaydanhkta. açıkça izleyebiliriz.’Güneşin ipte asıh ıslak çamaşır-: lardaki suyu buharlaştırması da bir başka örnektir. Güneş yaygın su örtülerini, ot üzerine düşmüş çiyi ve topraktaki nemi de aynı biçimde buharlaştırır (öa/c. BUHARLAŞMA). ..
Buharlaşma sürecinin tersi yoğunlaşma’dır: Yoğunlaşmada su buhan su damlacıklarına dönüşür. Soğuk bir günde soluk alıp verirken dışarı attığımız sıcak havadaki su buharının, çok küçük su damlacıklanndan oluşan bir sis haline gelmesinin nedeni yoğunlaşmadır.
Yağmurun OluşmasıHava her zaman belirli bir miktar sü buhan içerir ve eğer hava yeterince soğuk«a, su buharının bir bölümü yoğunlaşarak su damlam cıklan hahne dönüşür. Damlacıklar havadaki toz tanecikleri üzerinde oluşabilir. Başlangıçta çok küçük olan damlacıklar, havanın soğuması sürerse giderek büyür ve düşmeye baş-I 1ar. Çaplan milimetrenin yaklaşık beşte biri
kadar olan damlacıklar saniyede yaklaşık 1 metrelik bir hızla düşebilirler. Şiddetli tropik sağanaklarda damlacık çapı birkaç milimetre olabilir.
Bir hava kütlesi üç biçimde sOğuyup yoğunlaşabilir. Birincisi, hava kütlesi kendisinden daha soğuk b,ir kara parçası üzerinden geçerken soğuyabilir; bunun sonucunda oluşan . yoğunlaşma genellikle çiy ya da kırağı biçi-, minde görünür  İkincisi, hava daha düşük sıcakhktaki başka bir hava kütlesiyle karışabilir ve sonuçta sis ya da bulut oluşabilir. Üçüncü olarak, hava kütlesi yükselerek soğur ve yoğunlaşır; bulutların ve yağmurun temel nedeni bujdur. Yükseldikçe atmosfer basıncı azalan haya kütlesi giderek genleşir. Bu durum kütlenin
• soğurhasına neden olur. Böylece, hava daha ‘âz nem tutabiHr hale gelir;’fazla nem’büİüta dönüşür ve sonuçta yağmur ya da kar biçimin-de^yere düşer. Güneşin yeryüzünü ısıtması sonucunda hava yükselmeye başlayabilir, ve sonuçta boran ve muson yağmurlan oluşabilir {bak. MUSON; ŞİMŞEK VE Gök GÜRÜLTÜSÜ). Sıcak bir hava kütlesi soğuk bir hava kütlesinin üzerine çıktığında da yoğunlaşma. olur ve bunun sonucunda, da siklon yağmurları oluşur (öûA:. Hava Durumu). Hava, tepelerin ya da sıradağların üzerine yükselmek zorunda kaldığı zaman da benzer bir durum doğar ve bunun ardından dağ yağmurları gelir. Çoğu yağmur bu üç nedene birden dayanır; ama genellikle bunlardan biri öbürlerine göre daha-önemli bir. rol oynar Yağan yağmur miktan başka, etkenlere de bağlıdır. Üzerinden fazlaca nemli hava geçmeyen; alanlar doğal olarak kurak olur. Denizlerin üzerinde uzun yol alan hava kütleleri genellikle karalann üstünden geçen hava kütlelerine göre daha çok yağmur taşır. Kutuplara doğru i yani daha yüksek enlemlere, doğru ilerleyen hava kütlelerii : soğuk bölgelerden sıcak. bölgelere doğru gelen hava kütlelerine oranla daha çok su buharı tutar ve daha çok yağmur getirir. Kutup bölgelerindeki, lyağış temel olarak kar biçiminde dökülür; yağış miktarı ise genelUkle yılda 250 milimetrenin altındadır. Dağların üzerinde ı yol alan hava kütleleri daha kuru ve sıcaktır. Bazı çöllerin sıradağların rüzgâraltı kesiminde (rüzgâr alan

Su, atmosfer ile yeryüzü arasında sürekli olarak yer ve hal değiştirir. Çizimde rüzgârın denizden karaya doğru estiği bir kıyı kesiminde bu çevrimin nasıl olduğu görülmektedir.
yamacın arka tarafı) bulunmasının nedeni budur. Avustralya’nın en çok’ yağış alan yerleri kıtanın kıyı kesimleridir; iç kesimlerdeki yıllık yağış miktarı ise 250 milimetrenin altındadır.
Herhangi bir alan üzerindeki hava akış doğrultusu yıl boyunca değişebilir ve bu da bazı mevsimlerin kurak, bazılarının ise yağışlı geçmesine neden olabilir. Ekvator kuşağı ve büyük, ‘kızgın çöller dışında kalan tropik alanların çoğu yazın yağmur alır. Bu yağmurlar genellikle boranlar biçiminde gelişir. Hindistan’da ve Asya’nın güneydoğusunda yazın içerilere doğru büyük bir nemli hava akışı vardır ve buna muson denir. Bu tropik bölgelerde soğuk mevsim kurak geçer’. Öte yandan ekvator kuşağı bütün yıl yoğun yağış alır.
İngiltere ve Yeni Zelanda gibi, orta erilem-. lerde yer alan ülkelerde ve kıtaların batı kıyılarında kalan yerlerde kurak mevsim yoktur. Benzer konumlarda bulunan, ama ekvatora biraz daha yakın bazı yerlerde Akdeniz iklimi’ egemendir; bu iklimde kışlar daha yağışlı geçer. Akdeniz ikliminin egemen olduğu. bölgeler, Akdeniz ülkelerinin yanı sıra ABD’de Galifornia, Şili’nin orta kesimleri ve Afrika ile Avustralya’nın güneybatı kesimleridir;
:Yağış miktarı, plüviyometre ya da yağışöl-
çer denen aygıtla milimetre olarak ölçülür. Meteorologlar yağışölçerle yağmurun yanı sıra dolu, kar, çiy ve kırağı gibi bütün yoğunlaşma ya da yağış biçimlerinin miktarını ölçebilirler. Dolu ya da kar gibi katı yağışlar, ölçülmeden önce suya dönüştürülür {bak. METEOROLOJİ).
Dünyanın en çok yağış alan yeri;Hindistan’ m Assam eyaletindeki Çerrapunci’dir. Burada yıllık ortalama yağış 10.820 mm düzeyindedir’ ve bunun ‘büyük • bölümü nisandan eylüle kadar ‘süren yaz musonu sırasında düşer. Dünyanın en kurak yeri ise Şili’nin kuzeyindeki Atacama Çölü’.dür; burada yüzyıllardır herhangi bir ölçülebilir yağış görülmemiştir. Yapay Yağmur Yağdırma
Yağmur olmadan pek az bitki ya da hayvan canlı. kalabiHr. Yağmursuz geçen uzun bir kurakhk dönemi ürünlere ve çiftlik hayvanlarına çok büyük zarar verir. Yağmurun yalnızca, belirli mevsimlerde yağdığı yerlerde bunun gerçekleşmemesi birçok insan için açlık ve hatta.’ölüm demektir;  Bu bakımdan çok eski zamanlardan beri insanların yağmur için tanrılara ve ruhlara yalvarmaları ya da yağnıur dualarına çıkmaları hiç de şaşırtıcı değildir. Doğrusu bizler de dilediğimiz zaman yağmur yağdırabilmeyi çokisterdik; nitekim, bunun için çeşitli denemelere de girişilmiştir. Yağmur yağdırmanm bir yolu, uçak ya da ^ küçük roketlerden yararlanarak bulütlarm katı karbon dioksit (kuru buz) kristalleriyle “tohumlanması”dır. Kristaller bulutlardaki , doğal büz parçaları gibi çekirdek işlevi görür ve çok küçük su damlacıkları bunların çevresinde toplanarak yağmur damlaları olarak düşebilecek bir büyüklüğe erişebilir. Yerden atmosfere gümüş iyodür bulutu püskürterek j de tohumlama yapılabilir. Bütün bu yöntemlerle bulutlardan yağmur yağdırılabilmekte-dir; ama büyük ölçekli uygulamalar henüz gerçekleştirilememiştir. Hangi yöntem uygulanırsa uygulansın, önce gökyüzünde uygun bulutların var olması gerekir. Bulutsuz bir gökyüzünden yağmur yağdırılamaz.