Yavaş bir genişle­nme sonra şiddetli bir çökme

stcak sılyunki. .56, halbuki erimiş magmanınki sadecev 2 ûhm’ıitur Bundan dolayı eger sinyal kuvvetli «sd magma aşağıda toplanıyor demektir. Jackson : “Bu gece bütön bu işaeeiâeri birleştire­ceğim ve bir şekfel elde edeceğim. Bundan altı ay sonra aynı * işlemi tekrarlanacağım. Eğer, bir değişiklik, var& bu, ya latfın bölgemize aktığını ya*.da bölgemizden ayrıldığım gösterecektir

⁴* Ma^i ta^ gözfemeviri i n duvarr toyunca uianı- yor*. Bir çoCügun acemi? ellerinden çıkmış dalga resimtermi andırfyor, fakat aslındaüçbuçuk yıllık eğimölçer gözlemlerinin $ériü£%hu yansıtmakta­dır Gayet açîk çizgilerle Kilauleâ’nın hayat eğrteftıi gözler ö#ühe sekiyor : Yavaş bir genişle­nme sonra şiddetli bir çökme, ‘örneğin haritamız m tipik bir bölürffüne feakalımî Hattın ilk 11 aylık genişfeme i*dK£Hıünd$yavaşça yukârryadöğrırtHr tırmanıp’ vat; sonra * Kiiaulea’mn ‘ zirvemdeki 121,92 cm. lik çöküntüye paralel bir düşüş, fakat iki haftâ sotfrlr çizgigene yavaş yavaş yukarıya doğru tırmanıyor! > ^ * “■* ^{f 1} ‘■*

î’* îy«.       -iv            \                            ı<•’ -*t ‘f

jeolpg Johii Lockwood olağanüstü çöküctfy- nün şnçydaoa geldiğj geceyi şöylş hatırlıyor:

“İkimin«göreyliydjfc. ili e o sırada ¿.e8jfnÖtee^r nbjrdee^i taMmatmdan dışarı >. jırla&j

alfetletde harıl h_Wıl kaynat yağıp’ bibiler verm^ğfi fc koy uy ular. Biz ne OİUPr hittiğipi anlamağa çalışıyorduk* 8ifjşey!er <^u#ordM&nıa mahiyetini kavrıyamamiştik. Birdenbire jeolog­lardan bHikoşarak yanımıza -geldi ve: ^’Jack, tmk, pencgreçtef* dı|aıiya baksana (“¿iye bağır­dı. ; Zate0; i|k yapmamış gereken. iş buymuş vgaltba, çünkü bütün ufukaydınlanmıştı ve indifa hemen bira* alttmı*da_i;başlamış buİMouyçfdu!» >’*)( ; ; *;•,’/* • t;-.,.       • *.j.ı i: . .

: > Reklama, aklı başında olan bir kimsefaal bir volkanın/tam yanında yerleşmeğe kalkışan? Btfçokı halde bu intihar demek . olabilir, – ancak ; tHavvaii’de değil ! l$u*, biraz 4m Havvaii lavlarının ibileşimiaderritefi gelmektedir. Okyanus, oltasın­daki vslkfctfafrc^yanus, zemininin yadısın* yansıt­tıklarında** bazakifc olrna eğilimifidedk^f. Bu -A zefttinde sil i katlar alkaliler (sodyum, potas- yum vefkalşiyum) az olduğundan bazaltik lavlar vS^lu, kolay-akıci olma ye kolay* kolay patlamama -özeliğini, gösterimler. Halbuki büyCjk ölçüde siljkatiht*va eden -‘Ateş Çemberi” tipi volkanlar aniden ^la^eğilinıirtdedirler^ A^P’ⁿⁱ« İeplo- ji örgütüniUı^ieofi^ik v^e jeokijnya bölümü şefi

 

LAVLAR HİLO ŞEHRİNE DOĞRU AKARSA

Hawa/T tâkkftC&zlemevFnde çâUşmjeâlog- lardmbiri o/an fûhn U&kMootfuA orifimt bir mesleği¹ vardtr: Bir şehri lavlar arasında k&imak-* lan ı kurtarma*c/ ‘ Bu , şehir, Hamaii y*fkşftm ekonomik ve ulaşımsal merkezi olan 35.000

. (46                                      Mf^nrı^<ia(^ınç(^\^i^

şehirtqr%jibi

F İ- M

tarihinde lavlarfyrçoK ç«*fa HiJo’ya yaklaşmış, haç# _t idSI’de Jb}r J§\r ^¿magı bugün : şehir merkezinin bulunduğu bölgenin ferinden, mıştır. Bazılarının düşüncesine göre bu .o/^y/n tekrarlanması vakti çokta o geİ$ ¿¿tmiştir* Lock- woocta göre böyle bit olay şu şekilde cereyan edebilir: “Belki rle tafn cumartesi gecesi verifen Bir partiden sonra sabâh üç sirafafmda vuku bulacak şiddetli bir sarsıntı oiömatılc telefon stâteMnf çati&ırftfik shteme bağh Şftf telefona af ar iri vefil&M tyeöncederi kaydedilen şumesaf okûnacâkttr: ^öözîeftievmde alârmT BÛfiin üzerine hepf/nr^ barâyk tcoşüşacâk ve bir iritftf# olduğunu göte&eğte)^ * .                                                                                                         ‘

■                   ‘ ı.^r\ _s ^ ‘ ‘ • ‘v-rsr-

Lockvvood, ilksimtmn Mmm>kQa Zify&inde başhyaçâğım mmyör. “lavlar mahtemelerî’skms terin, kenarlarından taşacak. ^ye_lf d&ğm Jhfr ¿fc Y*m*Mt*n aşağılara Aktıkta/) sema dufacakto?

tfteîliftğ btAu şöyle izah ediyor: “Olan |Îİ^rtv^%fîttiric^^zahık kıvamında

i                               ge|fş yöîıintf, havafandimik

ıfeğHimfrtdeolarak yeryOzürieçjkar *ŞtâMaşarâk ’bi r’ ’kabuk meydana ^f enî^^;îsomıh$ı dipte biriken ^ , kabü|u havaya fırlatacak katf**

btr kadar

^S^ğildîY. BüfrîâViît p&tlaifıasiı yüzünden yıf’jğbfte’ sâdece bir kişi ölmöştörî ^?Bft ^6$fcânı ‘ indifa ^l£tağf^p zaman V&fnrz Muhafaza etnikle’ kalmaz, ayrıca ; l^lVahâ¹ Öncede^ yeteri i uyarrda da bulunur!

4,î>î’ îT          . *i –

T

^r ^Çàfftw-inâ^Hizâktâin dalgalanan bfir çimenlik

^’rtSik^oV^Vv *aScaV je^og )oYİTV \-OCkWOOd’Ul1

t^cnJbëh^ôîlerfl)ir lav akıntî yıgıriı seçiyor. Kâh àyàgi îîe* ^éptei^iêkmeleYérek, kâh ıskartaya pcaftlmif tttfHkârtto ÇapaSiffe toprağı çapalıya- rakdotaşıydr, h^âfet^iryere geHncé: “Hete şu noktày/ * détrèyelfm I^{w 5} STyêrèk çômréliyof ve kaz* mfèü feëfiiyof: ^?Onb€ş dakika-Sô^rra katılaşmış bîr

I& afc^ıSininköşe&iitti¡meydan# çıkart^ışi«¹. Onà çapası île vuruyor, tav#^jbüyökKiğünde%ir parça koparıyor ve âft ‘tarafını inceliyor ‘Sonunda

dramatik bir tavırfa *. “işte i⁷‘ diyé^; haykırıyor. Lâv, %èltï èaftàrt şefeftridfe ⁴ biir ii” tiitakrtiiştS^Ve büAdarı döîayı artık, doğru İzûzerînde bÎuİıÎncÎu- lunu b)!fy6n SoM^B e\ïêrif\e İfemtt dartUrıhıh ÔpriiTtîikièrlne doğru hcf büfdufM topfalc Örneğini aî^tftyİrak aradığı İf^^iy«caVii^l^fer’ İdafle încefémége devàm ediyor. WiHaÿèï araâ^t şeyV bfeşyûz yıl kadar Mcë^ftifr lav akıntısında fâvAflSfak k&tıûrleşmiş od^&ikiarını buluyor, ddttfr^ömûfönürt yaşı* HSA>o;h^5î“l4 metodu île t&Hrleıidıği zaman adanın ftftinentltirHîihe bîr çâğ daha eklenecektir. Geçmişi ne kadar aydınlığa kakı^ürsâ geleceği de o kadar âşıklıkla kestirile- bilir? ¿aten bütün bü ölümlerin, tèori ve tahminlerin amacı i ferisini Bitebildi***

*    f97^te HVO cesur felr âdım atarak bıf basın büfté h H y ay f n I ad ı^; ve Maüna töâ’nın muhtemelen 1978 tfeftrftfuzundan önce intifa edeceğini belirt­ti:¹ Fakat ^!1977’de bilim adamları tahmillerini düfcdttil# ve Vèni birNbildlri yayirtlâyarakfdahâ önceki bültende belrrtifdığnıın aks ine/volkan m 1978 yazHidah önce faaliyete gè^rn esinin ırSkân- sız olduğunu îàçikladrlar. Aricak bâyîëfàhmin fe­ri rî yapılabilmesi bile bilifrV adâmlârinırf tahmin­lere olan güveninin ârtf ığmt göstermektedir. ABD

 

 

 

/lecmf

Bundan sonra beş_iCşün kadar şii/tünet , olacak,

eğefMâünatöa tarihteki ‘seyrini takip ederse, kuzey yamkicıhda sekiz ilâ ön birinci met’rebrâe bı> farıtma olacaktır; Şünkübiiim bildiğimi2 yedi kere böyle olmuştur.” diyor ve şu nü-ekliyor: “Lav kuzeye dbğruakacak, sönmüş ^: votkan Mauna IÇçmın yamacın# erişecek ve sonra doğuya* Hilo’ya doğru yönelecektir, önce hızı artaçak_A ilk hafta günde yaklaşık, onbeş kilometre hızla hareket edeççktif- AncM kısa zaman sonra, bacadan uzaklaşt/kça yavaşlanacak ve daha düz arazide ilerledikçe soğuyacaktır. Ormanlık böl­geye inince ağaçların arasına dalacak ve daha da yaya&4%&fa<r.”_{t 1<nrr}

uzun sürer ve devamlı olursa lav, *~*mlarak kanallar meydana getirebilir, dkûn e bir hastane koridoruna benze- * ğını korumasına sebep Oİâû ÜSt

***“ ^ 1000M 1500

ıHılo’ya

buluşmaktadır. Bu sedler lavların aktş yönünü değiştirecek ye_t etrafa ayılarak sokmalarını sağlayacaktır, İğer bu plan işe. yaramaz ise,., _t

1 ~ Havh kuvvetleri jmdada ,çağırılacaktır. öze] mû^Mebath A7 fer lavların burMîği tünelleri, boYtıbardırtıah edecek ve bu suretle tüâel darmrtP çökertmeğe vb yân duvârfamı yıkrtmğa çatışacaklardır (muhtemelen yer tahrip ekipleri de ek olanak yardıttm çağfttlacaktıf). Bğer bu tbaşarth, olursa lav, akıntılar mm kendilerine yeniden .yollar açması birkaç hafta kadar gecikurÜ%c£ktir, Qlqşacak ym^kıntdar da aynı, şedide dağıtılacaktır.

2  — Buna rağmen lavlar ilerlemekte devam ecelerse deniz kuvvetleri tarafından muazzam pompalar getirilecektir. Bunlarla lavın ileri uçlarına muazzam miktarda deniz suyupo/flpâ- lâ/lâCâk t/û ifa fut (61 cm.) çapında delikli plastik

hortumlardan \&n akv^svna püskürtü)eçekt/r. tA^w&ddW hesâbıâ* sör^ bûmnJ^B^k^

kXvftarr^tMyxjn

J^oji Örgütüı^ş görevij Tillipgs: “E|İ£ t^miple- rimjzjjki jpuçuna dayandırdık. Bullardan bir^- ci^ ¡volkanın geçmişi, jkin^sijşe bizzatvplkanm kendişinden gelen alınılmadık sinyallerdir/’ di- yçr. Tarihsel açıdan Mauna LQa geçen bir yüzy^l boyunca ,tipık bir £jt kinlik dizisi gösfermjşfic: ^nce oV|a ^içidette bir doruk püskürmesi^ sonra küçük bic doruk püşkQrmesj, en sonra kuyyetli bir Van indifa. Son^irk.aç yıl içinde hilim ac^arpları bu olay^incirıni alglerinin Ölçümleriyle bağdaş­tırmayı başaı-mışlar^ır. Olay şu şekijd.e olı$- rnaktadır: _; \ /             _t..₄j */.

1. Dağ doruğunda devam^ bir kabar ma^Bu, magmanın toplandığını gösterir. Eğim ise tesviye ve geodiametre ölümleri ile belirlenir^
2. iki çeşit deprem etkinliğinde genel bir artış. Şunlançl^n biri harmonik titreşim dediğimiz ve magmanın b§r^jce^n^ paralel olan kuvvetli sismik sarsıntılar, İkincisi ise. bir buskffan gibi toprağı, yar£ yara,, ilerl^yetı magmanın önünde oluştuğu sanılan, bir (jat. üzeninde aralanmış küçükler sarsıntıları dizisidir.             , , .

, 3. Dah^ önce oluşmuş bir iterde orta şiddette bi* indifa vç^onunla bidiHie birkaç inç inç t? 2.^5 cfp.} te^birkaç fut (1 fut^r 3Ö;.4Ş.çı?ir) A kadar değişen bir kabarma, v _f

4. Yeni bir kabarma ve tekrar bir krater

-* ■         taptım#?*»

jmdıraı ve kabarma.

| 5. Y^pi bir gelişme, ancak bu defa indifa ji^er ine*^r^lçme. Peki âfnia, magmaya he ofckı?

evapr* l^&brden çileri fay çizgisi iekfihde

_#   atlardan ölufan yeriîltındakî bir çatfîk afliriın- |Jan geçiyor. Bu nofmal olarak bjr dizi küçük ırıerkez lpssünüıı b&nrl^m£siyle anlaşılacaktır. Cenertîkle bifkâç . gön j^çinde . yamacın bir |)<güm&Ua’ken^rları cerrah bıçağının .altındaki |Jeri gibi yarıljç ye lav yank^n j^r ygteı perdesi” ^ibi fı$kır^^ncak;fe|iz«# javın yüzeye ç*kmi|fcğt |ia olur B«nun sebebi çatlak alarıımft $¡¿40 |cilö«t%e – öt^e^ilto^abilmesi v&vfamgfl&fo kendmederiız altw#İ$t bir yolâçabilM^dır; •;> ^; ? 1975 temmuzunda Mauna Loa’rtm doruk kraterinde bir piskümfe başladf. Bu, dağın tarihinde en uzun_t$ükûnet devresieian son

yirmibe^ilcfefl beri flfc patlaml Idi/j^İfİamayflItr

dizi, yer saırşınt^ işledi. .Şu da heşabına gpre büyük magjna^ığı ¿loğu çatlak bölgesine dpğru atyr du_f Herşey bir patlama^laçağın*; ve.bu yüzden Jpir. uyan y|^ü^jd^.

,şey olmadı, ve |imdi, üç^erçe.|s ¿ey olmamıştır. E^toa: ;#^aale^> önceden tahnji^ içirı ^l^rp.biçJ yoktur.” diyerek yç>)kanplpgları: benzetiyor ve sözlerineşunu $

¡bilimciler de insancın belirli, biçimlerde davrandıklarını gözieıp’ bazen tek tek ^şiler beklenrpedjj$. ederler. İşte volkanlarda da başımız« mektedir.”

Bazen tahrrçinjer gerçekt^dpğ^ dır: Byrıa örnek en spçKolay^uçifiş^

HVO _Hek jbi Kilaulea’nın doğu (ÇatJa| bulunan eşki bir sıçratma konisfşç^ bjr bu|ıar fışjurmaşt . gözledi, çatlağın çevresinde hızk bir^kab^n Eaton yerel makamlara Tsemmuz

i nd i faı no lası piduğunu_thaber verdimi¹¹ kor halinde küllerden ^lufaıv 70_n~ fişliye ^way^ı fışkırdı, ^kaşınd^n^ bir f^/ma ve 1100 derecek 4av ak Akıntı kıyıdaki bir evin 700 metre v gelip durdu. Bugün hâlâ donmuş halde 12 me yüksekliğinde ve dağdan bir ski pisti gibi inen bir iz şeklinde görünmektedir.. Henüz sıcâktırî

Yakın gelecekte daha fazla bîfgi toplandığı, voİk^nturamların ı n ayrından, beli cd iğj ve şonuç- lar geneÎ formüje “yediriljdigİ” zamarî_f tahminler bir Hüııer olmaktan çıkarak bir bilim haline gelecektir. _s            \               :

^fğer 1979 bir ortalama yrl^k kabul edi lirse, dünyanın 530 faal volkanından 30 kâdârı püskü^ recektir. HVO’da çalışan pertönelin ^lbunlardan hiç olmazsa “birini görebilme ve olacâğırti dkha önceden^lcestirme Şansları vâr^ir. ‘ ‘ j ‘ _ ^C – *» ^ > ” POPULAR s ‘dîENtk’den Çeviren: Dr, Erşin KQRUR