YÖN

Alın. Richtung, Seıte (f), Fr. Sens, côté (m), İng.
Direction. Herhangi bir şeyin yüzlerinin baktığı taraf.
Coğrafyada yön denilince kuzey, güney, doğu ve batı
denilen dört yön hatıra gelir. Kısaca bunlara axıa yönler de
denir. Nakledilecek bir şeyin, veya seyahat edecek bir
kimsenin hedefine ulaşabilmesi, yönleri bilmekle mümkün
olabilecektir. Havacılar, gemiciler, askerler ve
turistler yön bulma işine çok ehemmiyet verirler. Arzu
ettikleri gayeleri bu sayede gerçekleşebilir.
Yön Bulma Usulleri: En basit yön bulma aracı pusuladır
(Bkz. Pusula). Pusula yatay durumda kalacak
şekilde düzlem bir yüzey üzerine konur. İğnesinin hareketi
duruncaya kadar beklenir. İğnenin beyaz veya
renksiz ucu güneyi, tersi olan mavi ucu ise kuzeyi gösterir.
İnsan önünü güneye çevirirse sağı batı, solu ise
doğuyu gösterir. Arkasında kalan taraf ta kuzeydir.
Haritaların yukarı kısmı daima kuzeyi, aşağısı
güneyi gösterir. Yüz haritaya çevrildiğinde sağı doğu,
solu ise batı tarafı gösterir.
Pusulanın yokluğunda başka aletlerle de yönler
bulunabilir. Bir yön tesbit edilince diğer yönler kendiliğinden
ortaya çıkar. Saatler de birer yön bulma aletidir.
Gündüzün saatin akrebi güneşe doğru çevrilir. Bu işi
tam olarak yapabilmek için bir ipin ucuna ağır bir kütle,
meselâ demir parçası asarak ipin şakûli istikametinde
(çekül doğrultusu) yani düşey durumda olması temin
edilir. Saatin akrebi ipin gölgesi ile çakıştırılır. Saatin 12
işareti ile bu gölgenin hasıl ettiği açının açıortayı güneyi
göstermektedir. İstanbul’da, bulunan bu yönden takriben
30° sola dönülürse kıble istikameti bulunmuş olur.
Güneşe bakarak da yönler kabaca tahmin edilebilir.
, Güneş doğudan doğar, batıdan batar. Sabah ile öğle
arasında güneş doğu ile güney arasındadır. Meselâ saat
10.00 civarında yüzümüzü güneşe çevirdiğimizde yönü­
müz güney-doğu’dur. Öğleden sonra ise güneş güney ile
batı arasında bulunur.
Geceleyin yıldı zlar görülebiliyorsa kutup yıldızı yardımıyla
da yönler bulunabilir. Kutup yıldızı tam
kuzeyde bulunan ve diğer takım yıldızlardan parlak
olan bir yıldızdır (Bkz. Kutup yıldızı). Küçük avı takım
yıldızlarının en uçta olanıdır. Yüzü kutup yıldızına
çevirince ön tam kuzey, arka güney, sağ doğu, sol batı
‘olur.
Şehirlerde yön bulmak daha kolaydır. Minarelerin
şerefe kapılan kıbleye doğru yapılmıştır. Kanncalar da
yuvalannın girişini kuzeyden esen rüzgarlardan korumak
için güneye çevirmişlerdir. Aynı sebepten bazı
ağaçlarda güneye doğru eğik dururlar.
Bu usullerin tamamı yaklaşık yön bulmaya yarar.
En hassas pusulaların dahi yon bulmada hatası mevcuttur.
Yönleri tam bulabilmek için pusula iğnesinin
sapma aç’sını hesaplamak lâzımdır. Sapma açısı yer ve
zamana göre değişir. Sapma açısı hesaplanır da tespit
edilen yöne olan etkisi ilave edilirse tam doğru yön
bulunmuş olur. Camilerin kıble istikâmeti böyle tespitedilir.