YÜ ZYIL SAVAŞLARI,

Ondört ve Onbeşinci yüzyılda
İngiltere ve Fransa krallıklan arasında meydana
gelen ve aralıklarla devam eden savaşlar. Bu iki krallık
arasında Onikinci yüzyıldan sonra, İlk Yüzyıl Savaşı
olarak adlandırılan savaş olmuş ve 1259 Paris Antlaş­
ması ile geçici olarak barış sağlanmıştı. Asıl Yüzyıl
Savaşları olarak adlandırılan ve 1337-1453 yıllan ile
sanırlandırılan bu savaşlar, Fransa tahtı için veraset
savaşı şeklinde yorumlanmıştır. Gerçekte Yüzyıl Savaş-
lan, bu yorumu ve bu zaman çerçevesini aşmaktadır.
Aslında bu savaşlar, birbirinden uzun banş dönemleriyle
ayrılan ve sebepleriyle hedefleri bu dönem sırasında
değişen bir askerî harekât dizisidir. Yüzyıl Savaşlan, İlk
Yüzyıl Savaşlarının mantıkî bir sonucu olup, Fransa
veya başka ülkelerdeki çeşitli meselelere yakından
bağlantılıdır.
Paris Antlaşmasından beri Fransa ve İngiltere krallan
Aktinya için devamlı mücadele halinde idiler.
Fransa kralı İngiltere kralının matbuu idi. İngiltere kralı
Üçüncü Edvardın annesi Fransa kralı Üçüncü Filip
(Philippe)’in kızı idi. Fransa’da krallık 1328’de Kapetler
hanedanından Valois hanedanına geçince, Üçüncü
Edvard, yeni Fransa kralı Altıncı Filip’e vasal olmayı
reddedip, Fransa tahtına geçmek isteyince, mücadele Fransa İla Ingiltere kralları arasında yapılan yüzyıl savaşlara»
yeni bir yön kazandı. Böylece iki krallık arasında savaşyeniden başladı. 1345’e kadar sönük bir şekilde devam
eden çatışmalar, bu tarihten itibaren kızıştı. Fransa’da
cereyan eden savaşlarda İngilizler, birçok yerde Fransızları
yendiler. Üçüncü Edvard, Fransız süvarilerini
Greey’de bozguna uğrattıktan sonra 1347’de Kale
(Calais) şehrini ele geçirdi. Bu savaşlar sırasında çıkan
veba salgını dolayısıyla çok sayıda insan öldü. Savaşa
bir süre ara verildi, ancak anlaşma sağlanamadığı için
1355’te savaş yeniden başladı. Fransızlaryine ağır yenilgiye
uğradılar ve kral İkinci Jean esir düştü. Naib seçilen
veliaht Şarl (Charles) zamanında Fransa karışıklık içerisinde
kaldı. Düzeni yeniden sağlayan veliaht, 1360’da
ağır şartlı bir anlaşma imzalıyarak Fransa tahtını babasına,
bir kısım yerleri ise İngiltere kralına bırakmak
zorunda kaldı.
Babası İkinci Jean’ın ölümü ile tahta çıkan oğlu
Beşinci Şari’m, onaltı yıllık saltanatı Fransızların toparlanmasını
sağladı. 1369’da başlayan çarpışmalarda,
daha çok çete savaşlan yapan Fransızlar, İngiliz ordularını
birer birer yok ederek, daha önce kaybedilen yerlerin
birçoğunu geri aldılar. 1380-1413 yılları arasında,
her iki devlette iç karışıklar çıktığından savaş olmadı.Tahta çıkan krai Altıncı Şarl’m bir süre sonra delirmesi
, üzerine Fransa iki partiye ayrıldı ve ülkede iç savaş
başladı. Bundan dolayı Fransa’da, bu barış döneminde
kuvvetli bir yönetim kurulamadı.
İç buhranlarını daha erken halleden İngiliz kralı
Beşinci Henri (Henry), Fransa’nın bu karışık durumundan
yararlanm ak için harekete geçti. 1415’te
Normandiya’ya çıkan Henri, Fransızları ağır bir yenilgiye
uğrattı. Fransız ileri gelenlerinin birçoğu öldü veya
esir düştü. 1422’de Beşinci Henri ve Altıncı Şarl öldüler.
Beşinci Henri’nin oğlu Altıncı Henri, Paris’te Fransa
kralı ilân edildi. Bu tarihten itibaren altı yıl içinde İngilizler
Loire Irmağına kadar bütün Kuzey Fransa’yı ele
geçirdiler. Bu sıralarda Altıncı Şarl’ın oğlu Yedinci Şarl’
ın krallığını ilân etmesi yeni karışıklıklara yol açtı. İngilizler
1428’den sonra Loire ötesindeki bölgelerin
anahtan sayılan Orleans şehrini kuşattılar. Bu kuşatma
sırasında kuvvet dengesi yeniden değişti ve Yüzyıl
Savaşlarının Fransa’nın zaferiyle sonuçlanacak son safhası
başladı.Lorenli köylü bir kız olan ve dinî hislerle
hareket ederek, İngilizleri ülkeden çıkarma görevi aldı­
ğına inanan Jan Dark (Jeane d’Arc)’ın bu sıralarda
yetişerek Orleans’ı kurtarması, Fransa’da millî hissin
güçlenmesine sebep oldu. İngilizleri Patay’da mağlup
eden Jan Dark, Yedinci Şarl’ı Reims’te tahta çıkardı.
Jan Dark, Paris’i kurtarma teşebbüsünde muvaffak olamıyarak
esir düştü. Uzun süren bir muhakemeden
sonra 1431’de canlı olarak yakılması, Fransa’da milliyetçilik
hislerini körükledi. Kendi aralarındaki anlaşmazlıklara
son veren Fransız halkı, Yedinci Şarl’ın
etrafında birleşerek İngilizlere karşı ayaklandılar.
^Yedinci Şarl, merkezî ve mahallî idareyi, malîyeyi ve
orduyu yeniden düzenledikten sonra kaybedilen yerleri
fi, «eri almak için harekete geçti. 1436’da Paris, 1441’de
‘ Champagne, 145ü’de Maine ve Normandiya, 1453’de
,, Guyenne İngilizlerin elinden alındı. Yalnız İngiltere’ye
1311 yakın olan Kale şehri onların elinde kaldı. Böylece sa,
yaş sona erdi. Ancak iki devlet arasında sulh, Ağustos
li11’İ475’de imzalandı.
. I Yüzyıl Savaşları’nın çok önemli sonuçları oldu. En
H’ başta, her iki devlet savaştan çok büyük zarar gördü.
Fransa yıkılıp yakıldığından ülkede yoksulluk arttı.
f Savaşlarda derebeylerin çoğu öldüğü için krallık otoritesi
güç kazandı. Bu savaş aynı zamanda Avrupa’da bir
devletin sömürge durumuna getirilemiyeceğini ortaya
koydu.
Yüzyıl Savaşları’nın Osmanlı Tarihî için de önemi
vardır. İngiltere ve Fransa’nın uzun süre savaşmaları,
‘ OsmanlIların Balkanlarda ilerlemelerini kolaylaştırdı.
Öte yandan, 1402 Ankara Meydan Savaşı’ndarı sonra
parçalanan Osmanlı Devleti, yine bu mücadele dolayı­
sıyla Avrupa tarafından önemli bir saldırıya’ maruz
kalmadı.
Yüzyıl savaşlarında ölen bir savaşçının mumyası.
Z, Türk alfabesinin yirmidokuzuncu harfi ve Türkçe’de
bu harfin işaret ettiği ses. Z, bir diş ünsüzüdür.
Z, ana Türkçe’den beri bütün Türk dil ve diyalektlerinde
kullanılan bir sestir. Göktürk alfabesinde bu ses
için bir işaret kullanılmıştır. Arab alfabesine dayalı OsmanlI
yazı sisteminde ise birbirinden ayrı üç çeşit “z”
kullanılmıştır.
Z, Türkçe kelimelerin içinde ve sonunda yer alır:
Azı, azık, kazık, yazık, kazan, yüzük, yaz, ayaz,
dokuz, yüz, ikiz, semiz, kuduz, sazan, göz, öz… vb.
Türk dil ve diyalektlerinde “ z” ile başlayan bütün
kelimeler diğer dillerden alınmıştır: Zaman, zamk,
zehir, zemberek, zil, zımpara, zerde, zehmeri, zindan,
zümrüt… v.s.
Günümüz Türk dil ve diyalektlerinde “ z” sesi
kelime içinde “azı, kazık, kızıl,..” örneklerinde görüldüğü
gibi aynen kalmıştır. Kelime sonunda ise bazan
“s”ye dönüşmüştür.