ZAMBİYA

DEVLETİN ADI ……………Zambiya Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ…………………………………………….Lusaka
NÜFUSU …………… …………………………….6.346.000
YÜZÖLÇÜMÜ ……………………………..752.614 km2
RESMİ DİLİ ……………………………………… İngilizce
DÎNİ …………….. Putperest, Hıristiyan, Müslüman
PARA BİRİM İ……………………………………. Kvvacha
Aim. Zambia, Fr. Zambie, İng. Zambia. 8° 12’ ve 18° 03’
güney enlemleri ile 22° ve 33° 42’ doğu boylanılan arasında
bulunan Güney Afrika’da bağımsız bir devlet.
Tambiya’nın komşu olduğu ülkeler, kuzeyde Zaire;
doğuda Tanzanya, Malami, Mozambik; gifneyde Zimbabwe,
Namibia, batıda Angola’dır.
Tarihi
Zambiya’nın ilk tarihi hakkında pek az şey bilinmektedir.
Buraya ilk gelen Avrupalılar, 1514’de Portekizliler oldu. Fakat ülkede ilk defa büyük çapta keşif
yapan misyoner David Livingstone’dur. !850’de ülkeye
gelen Livingstone ölünceye kadar (187. itere lehine
sömürgeleştirme hazırlıkları yaptı.
Zambiya tarihinde diğer önemli bir şahıs olan Cecil
John Rhodes 1888’de ülkedeki mahallî şeflerle madenler
üzerine anlaşmalar imzaladı. Bölgeyi keşf ve geliş­
tirme için İngiltere hükümetinin imtiyaz tanıdığı İngiliz
Güney Afrika şirketini kurdu. İngiliz hükümeti buna
ülke üzerinde tam ekonomik ve siyasî kontrol imkânı
tanıdı. 1924’e kadar ülkeyi gerçekten yöneten bu şirketti.
1924’te İngiliz hükümeti kontrolü üzerine alarak,
Kuzey Rodezya himaye devletini kurdu.
1953’de Kuzey Rodezya (Şimdiki Zambiya), Güney
Rodezya (Şimdiki Rodezya) ve Nyasaland (Şimdiki
Zambiya’nın tabiî güzelliklerini yansıtan bir köşe.
27 0 Rehber Ansiklopedisi
Malami) Rodezya ve Nyasaland federasyonunu kurdular.
Afrikalıların çoğunluğu, yönetim beyazların elinde
olduğundan, muhalefet ettiler. 1962’de Nyasaland federasyondan
ayrıldı ve 31 Aralık 1963’de federasyon
dağıldı.
1964 Ocağında Kuzey Rodezya’da iç bağımsızlık
tanıyan bir anayasa uyarınca seçimler yapıldı. 24 Ekim
1964’de ülke Zambiya ismini alarak bağımsızlığını
kazandı.
Fizikî Yapı:
Zambiya topraklarının çoğu hafif dalgalı yüksek bir
yayla üzerindedir. Yaylanın deniz seviyesinden yüksekliği
915 m. ilâ 1525 m. arasında değişmektedir. Güneye
doğru Afrika’nın nehirlerden biri olan Zambezi’nm
meydana getirdiği vadi yaklaşık olarak 600 m. yüksekliğindedir.
Kuzeydoğudaki yaylayı kuzey-güney istikametinde
akan Luangwa nehri keser. Zaire hududundan
doğan Kafve nehri, güney istikametinde akarak batı
yaylasına uzanır. Luangwa ve Kafve nehirleri Zambezi’
nin kollandır. Zambiya’nın kuzeyinde üç göl bulunur:
Tanganika, Nweru ve Bangweulu gölleri. Bunlardan
sadece Bangweulu tamamen Zambiya hudutları içindedir.
Kuzeydoğuda Muchinga dağlar^ 2130 m. yüksekliğe
ulaşır. Zaire sınırı boyunca yükseklik ortalaması
1280 m.’dir.
İklim:
Zambiya ekvatora yakın olmakla birlikte, iklimi
daha çok rakımla (yükseklikle) ilgilidir. Ülkede üç mevsim
görülür. Mayıs’tan Ağustos’a kadar ülke soğuk ve
kuraktır. Kasım’a kadar sıcaklık yükselir ve yağış görülmez.
Aralık-Nisan arası yağışlı geçer. Güneyde yıllık
yağış miktarı 584 mm., kuzeyde 1278 mm.’dir. Ülkedeki
ortalama yıllık yağış miktarı ise 814 mm.’dir. Sıcaklıklar
soğuk mevsimde 16°C ilâ 27°C derece, sıcak
mevsimde 27’C ilâ 32UC derece arasındadır. Sadece
Kasım ayında, vadilerde aşın sıcaklık görülür.
Tabiî kaynaklar:
Zambiya’nın büyük bölümünü meydana getiren
yüksek yaylalar kesif ormanlarla kaplıdır. Kobalt,
bakır, çinko, altın, kurşun, vanadyum, manganez ve
maden kömürü ülkenin başlıca yeraltı zenginlikleridir.
Nüfus ve Sosyal Hayat:
6.346.000 nüfuslu Zambiya’da nüfus yoğunluğu 9’
dur. Halkın % 43’ü şehirlerde, kalanı köylerde yaşar.
En büyük nüfus merkezleri 538 bin nüfuslu başkent
Lusaka, 314.794 nüfuslu Kitwe ve 282.439 nüfuslu
Ndola’dır.
ZambiyalIların çoğu Bantu kabilelerine mensuptur.
Bantular M.S. 1200 yıllarında Kongo havzasından göç
etmiş ve Zambiya’daki bir kısım Pigmeleri (Cüce Orta
Afrika Zencileri) sürmüşlerdir. Bugün Zambiya’da 8
büyük etnik gruba ayrılmış 73 kabile vardır. Güneybatıda
Barotseler, kuzeyde Bembalar ve doğuda Çeva
önemli etnik gruplardır. Zambiya’da % 1,5 civarındaki
A vrup alIların çoğu şehirlerde ikâmet eder.
Zambiyalılar 3ü’a yakın lehçe kullanır. Ençok konuşulan
diller arasında Bemba, Lozi, Nyanja, Tonga,
Luvale ve Lunda sayılabilir.
Halkın büyük çoğunluğu putperest, % 2 l’i protestan
ve müslümandır.Zambiya bağımsızlığını kazanmadan önce ijkokul
paralı ve yıllığı 30 dolardı. Ortaokul ise 50 dolardı. Çok
kimse bu yüzden çocuklarını okula gönderemiyordu.
Bağımsızlığını kazandıktan sonra okul parasız oldü.
Okuma-yazma oranı % 54’dür. Lusaka’da modern bir
üniversite mevcuttur.
Siyasî Hayat:
Zambiya Cumhuriyeti 136 üyeli bir parlamentoya!
sahiptir. Parlamento üyeleri beş yılda bir seçilir. Ülke 9
eyalete ayrılmıştır. Üye olduğu milletlerarası kuruluş­
lar: Birleşmiş Milletler, Afrika Birliği Teşkilâtı ve İngiliz
Milletler Topluluğu’dur.
Ekonomi: •
Zambiya’da çalışan nüfusun % 65’i tarımla, % 35’i
sanayi ve ticaretle uğraşır. Ülkenin belli başlı tarım
ürünleri mısır, tütün, yerfıstığı, pamuk ve şekerdir.
Tekstil, lastik, boru, patlayıcı madde ve tütün sanayileri,
gelişmiş durumdadır. Önceleri yabancı sermayenin
elinde olan maden işletmesi, 1969’dan itibaren yavaş
yavaş devletleştirilmiştir. Kauçuk ve fildişi ülkenin
önemli zenginlik kaynakla rındandır.
Ulaşım: Denize kendi topraklarından çıkış yolu
olmaması, Zambiya için mesele teşkil etmektedir. Halihazırdaki
demiryolu Zimbabvve’ye irtibatlıdır. Dares
Salam’a giden bir petrol boru hattı döşenmiş ve
Tanzanya’nın Dar es Sabam’a bağlanan demiryoluna
irtibat için demiryolu inşasına başlanmıştır. Denize
doğru geniş bir karayoluna ihtiyaç duyulmaktadır.
Zaire’den denize çıkış sağlayan mevcut karayolunun
kullanılması güç ve pahalıdır.
Zambiya’nın belli başlı ihraç mallan bakır, kurşun,
çinko ve tütündür. Ülke en çok mamûl maddeler ve
makinalar ithal eder. Bakır ana ihraç malı olup, dünya
piyasasında bakır fiyatlarının düşmesi Zambiya’ya
büyük ölçüde tesir etmektedir. Meselâ 1980 başlarında
bakır fiyatlarındaki düşüş, ekonomik sıkıntıya sebeb
olmuştur. İthal mallarının çoğu Suudi Arabistan, Batı
Almanya ve ABD’den gelir. İhraç mallarının çoğu
Japonya, Fransa, İngiltere ve ABD’ye gider.