ZÜRİCH kan tonu

İsviçre’de, Mit- telland’ın kuzey-doğusunda kanton; 1 729 km2 ve 1 150 546 nüf. (1991). Merkezi Zürich. Az yüksek (1 000 m’den aşağı), çoğunlukla hâlâ göllerle (Zürich, Pfâffikon, Greifensee gölleri) kaplı çöküntülerle birbirinden ayrılan molas tepelerinden oluşur: Dördüncü Zaman buzulları, Üçüncü Zaman molasında, o tarihten sonra ırmak-buzul aşındırma etkisinin doldurduğu oluklar oymuştur: meyve yetiştiriciliği ve hayvancılık, göl kıyısındaki eski bağların ortadan kalkmasına yol açmıştır Ama tarım, Zürich’ten başlayarak tüm kantona yayılan sanayinin yanında iyice ikinci planda kalır. Çalışan nüfusun bir kısmı hemen her gün Zürich’e ya da Win- terthur’a grtmektedir, ama fabrikalar kasaba ve köylere de yayıldığından şimdi işçi -köylüleri oralara çekmektedir, ipek, yün ve özellikle pamuk her zamanki gibi Zürich gölü boyunca ve Limmat ya da Glatt kentlerinde işlenmektedir ama önde gelen makine sanayisi (tanma dayalı besin, kimya ve basın sanayilerinin yanı sıra) her yere, özellikle büyük-VVinterthur merkezine ya da daha küçük kentlere (Rapperswil, Uster) ya
yılmıştır. Sanayideki bu yayılma, kantonun kırsal kesimine yoğun bir nüfusun yerleşmesini sağlayarak on yıldan beri iki büyük kentin (Zürich ve VVİnterthur) bir parça ferahlamasına katkıda bulunmuştur 1960’tan beri Zürich kantonu, İsviçre’nin en kalabalık kantonudur • TARİH. Turicum adlı bir roma castellumu ve VI. yy.’da bir alaman kasabası olan Zürich IX. yy.’da bir ticaret kavşağında bulunması ve dokuma atölyeleri yardımıyla gelişti. Uzun süre kadınlar manastırı Frau- münster’in (853’te kuruldu) egemen olduğu kent, Zâhringenler’in mülkü oldu (1173 -1218). Kimi zaman sakson ve franken imparatorlarının oturma yeri olarak kullanıldı, sonra serbest kent ve imparatorluk kenti durucuna getirildi (1218). iktidarı ticaret burjuvazisine veren Friedrich II tarafından korunan kent uzun süreı ticaretinin doğal çıkış kapısı olan Avusturya’nın süzerenliğı ve bağımsızlığının güvencesi olan “orman kantonları”yla ittifak arasında bocaladı. Bu kararsızlıklar yüzünden 1292’de Habsburg- lar’a yenilmesi VValdstâttenler’le kesin ittifakını da geciktirdi. 1 mayıs 1351, Zürich’in Konfederasyon’a girişinin geleneksel tarihidir, ama bu arada kent 1336 ayaklanmasından sonra kurumlarını değiştirmek zorunda kaldı; ayaklanmanın kışkırtıcısı olan Rudolph Brun’un hükümete aldığı meslek örgütlerinin zanaatçıları böylece iktidarı şövalyeler ve ileri gelenlerle birlikte paylaşmaya başladı. Toggenburg kontlarının mirasının Schvvyz’ye bırakılmasına karşı çıkan Zürich, Avusturya’ya başvurarak bir iç savaşı başlatmaktan çekinmedi (A/fer Zürichkneg. 1436-1450). Toprakları yakılıp yıkıldı ve kent Konfederasyon’a girmek zorunda kaldı. Bo- urgognelular’a karşı savaşa katılarak başarılar elde etti ve yöneticisi Hans Wald- mann’ın (1483-1489) öncülüğünde en güçlü İsviçre kentlerinden biri oldu. Parasal gücünden yararlanarak XIV. ve özellikle XV. yy.’da birçok komşu senyörlü- ğü satın aldı. Böylece genişleyen Zürich, Habsburglar’a karşı kantonlar savaşına katılarak topraklarını daha da büyüttü. En zengin kentini oluşturduğu Konfederasyon’ un merkeziydi ve 1523’te kenti Reform hareketine katan Zwingli’nin gelişine kadar eğlenceleriyle ünlüydü. Kentte ağırbaşlı bir yaşam tarzını kabul ettiren Zvvingli, manas- tırfan laikleştirerek burjuva topluluğunu zenginleştirdi. Zvvingli’nın Kappel’de yenilmesine ve ölmesine karşın (11 ekim 1531) Reform, Heinrich Bullinger (1531-1575) sayesinde varlığını korudu. Bullinger bu hareketi calvinciliğe doğru yönlendirdi. Ticaret, Avusturya yolunun kapanmasından zarar gördü, ama Nantes fermanı’nın yürürlükten kaldırılmasından sonra (1685) Locarno (XVI. yy.) ve Fransa’ya sığınan pro testanlar, ipek sanayisini canlandırdılar ve pamuklu sanayisini kurdular. Bir düşün merkezi olan Zürich XVIII. yy.’da Gessner, Lavater ve Pestalozzi’nin çalışmalarıyla ün kazandı. Fransız devrimi kırsal kesimlerin, burjuvalarla eşitlik istemesine yol açtı (1798). Helvetia Cumhuriyeti’nin basit bir yönetim bölgesi olan Zürich, bir Büyük ve bir Küçük kanton kuran Arabuluculuk söz- leşmesi’yle (1803) yemden hükümran bir kantona dönüştü; bu kantonlarda kent ve kırsal kesim hemen hemen eşit olarak temsil ediliyorlardı. Kıta ablukası tekstil sanayisine yararlı oldu ve bazı patronlar makine yapımcılığına geçtiler (Escher, Wyss). Müt- tefikler’in İsviçre’ye girmesi (1813), tutucu bir rejim kurulmasına yol açtı (kentin kırsal kesim üstündeki üstünlüğü), ama Uster meclisi (22 kasım 1830) tüm kanton halkının eşitliğini sağlayan liberal bir Anayasa hazırladı. Bunun üzerine birçok siyasal mülteci Zürich’e sığındı. Büyük zenginliği, bankaları, üniversitesinin (1833) ve politek- nik okulunun (1855) kurulmasıyla Zürich .Konfederasyon kentlerinin önüne geçti.