havacılık sporları

Uçağın bulunduğu ve insanın ilk kez uçtuğu dönemdenbu yana, havacılık sporları büyük ölçüde gelişmiştir.
Bütün uluslararası havacılık yarışmalarını denetle­yen, resmî havacılık ve uzay rekorlarını tescil eden bir kuruluş olan Uluslararası Havacılık Kuruluşu (Federati­on AeronautiqueTnternationale; FAİ), 1905’te, Wright Kardeşlerin uçakla ilk kez uçmalarından ancak iki yıl sonra kuruldu. İlk on yıl içinde havacılık birspor olmak­tan çok, yüreklilik isteyen bir iş gibi görüldü. Hava araç­­larının askerlikte kullanımı Birinci Dünya Savaşı’na kadar tam anlamıyla akla getirilmedi; ticari havacılıksa ancak 1930 yıllarından sonra gelişti.

FAİ denetimi altında yapılan ilk yarışmalarçoğunlukla motorlu uçakları kapsıyor, bununla birlikte balon ve planörle uçuş yarışmaları da zaman zaman FAİ kapsamına alınıyordu, ikinci Dünya Savaşı’ndan sonra paraşütçüiük, deltaplan (delta tipi kanatlarla yüksek yerlerden atlayıp, rüzgârın kaldırma gücünden yararlanılarak havada süzülme) ve uçak modelciliği de havacılık sporları kapsamına alındı.

Geniş gövdeli jet yolcu uçaklarının ilki (1970) olan Boeing 747 jumbo jet, koltuk sayısını büyük ölçüde artırarak ve uçak bileti fiyatlarının düşük tutulmasına yardımcı olarak ticari havacılıkta bir devrim yapmıştır. Uçağın türbofanlı motorları nispeten sessizdir ve yakıtı verimli yakar. Toplam uzunluğu 70,5 m, tam yüklü ağırlığı yaklaşık 330 ٠٠٠ kg, saatteki hızı yaklaşık / 000 km’dir.

MOTORLU UÇAKLAR

FAİ’nin onayladığı ve 38 tek motorlu uçağın katıldığı ilk resmî ^vacılık yarışması 1909’da Reim’de،Fransa)ya- pildi; ne var ki katılan uçakların çoğu yarışmayı bitire- meden yere çakıldı. Bununla birlikte daha 1933’te, 708 km/saat gibi yüksek hızlara erişildi.

FAİ tarafından onaylanan ilk hız ve yükseklik rekorla- rı 41 292 km/saatlik hız ve 180 m yükseklikle 1 906’da gerçekleştirildi. Daha yakın dönemlerde ABD’de 1976’da 3 529,56 km/saatlik hız rekoru, SSCB’de de 1976’da 37 650 m’lik yükseklik rekoru kırıldı.

Gösteri yönü ağır basan başka bir popüler motorlu uçak yarışması hava akrobasisidir. Hava akrobasisinde pilotlar, belirli yükseklik sınırları içinde kalır ve uçakla- rıyla karmaşık, zor hareketler yaparlar.

Sayıları iyice azalan ikinci Dünya Savaşı’ndan kalma Steerman gibi eski, antika uçaklarla ve ilgi çekici biçim- lerde tasarlanmış küçük otomobil motorlarıyla donatıl- mış deneysel uçaklarla da yarışmalar düzenlenmekte-

أ En çok bireysel motorlu uçuş rekorunu elinde bulun- duran havacı, 250’yi aşkın hız, uzaklık, yükseklik ve ye- ni, özgün modellerle uçuş rekoru bulunan Jacqueline Cochran’dır.

MOTORSUZ UÇAKLAR

Planörcülük. Havacılık sporlarının en güzeli sayılan pla­nörcülük, son yıllarda olağanüstü ilgi görmektedir. Mo­torlu bir uçak, bir otomobil ya da herhangi bir makara sistemi tarafından çekilerek havalandırılan planör, hava akımlarından yararlanarak yükselir. İnce, aerodinamik tasarımı ve geniş kanat açıklığı, 40 m’den çok bir uzaklı­ğı ancak bir metre alçalarak uçmasını sağlar.

Planörlerin Wright Kardeşler ile daha önceki havacı­lar (sözgelimi 1890 sonlarında Otto Lilienthal) tarafın­dan da kullanılmasına karşın, ilk planör yarışması ancak 1922’de yapılmıştır. Günümüzde, uluslararası yüksek­lik yarışmaları her iki yılda bir, iki kategoride (karışık sınıf ve standart sınıf) yapılmaktadır.

Yükselti yarışmalarında planörcüler 5 000 m’yi aşa­bilirler ve açık arazide 500 km, belirli hedeflerde 300 km hıza erişebilirler. En uzun planör uçuş rekoru, 25 Nisan 1972’de Alman planörcüsü Hans Grosse tarafın­dan kırılmıştır: 1 460 km.

Deltaplan. Uçan kişinin, uçurtmadan biraz daha geliş­miş kanatlara tutunarak gerçekleştirdiği deltaplancılık, yalıyarlardan ya da yüksek uçurumlardan boşluğa at­landıktan sonra, hava akımlarından yararlanarak uçma­ya dayanır. Önceleri tehlikeli bir spor sayılan deltaplan- cılık günümüzde FAİ kapsamına alınmıştır ve dünya şampiyonaları düzenlenmektedir. Deltaplanla uzaklık rekoru 488,2 km’dir.

Balon. En eski havacılık sporu olan balonlu uçuşun ön­cüleri, ısıtılmış hava balonuyla yaptıkları ilk uçuşla Fran­sız Montgolfier Kardeşler’dir. Kısa bir süre sonra hava­dan hafifliği nedeniyle hidrojen gazı balonculukta yeğ­lenmeye başlanmış, Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra daha güvenli helyumlu balonlar kullanılmıştır.

Balon yarışları iki kategoride yapılır; “kros” (hız veuzaklık); takip. Takip’te önce start alan “hedef balon” öbürleri tarafından izlenir.En gelişmiş balonun uçuşu bile uygun rüzgârlara bağlıdır ve farklı yüksekliklerde farklı rüzgârların yardı­mıyla yönlendirilir. Atlas okyanusunu balonla geçmek için 1873’ten başlanarak 15’ten çok girişimde bulunul­muş, bu girişimlerden bazıları baloncuların ölümüyle sonuçlanmıştır. Bununla birlikte, 1978-1984 arasında helyumlu balonlarla bazı başarılar elde edilmiş ve 1978’de New Mexico’da (ABD) Albuquerque’den ha­valanan üç kişilik bir ekip (Ben Abruzzo, Maxie Ander­son ve Larry Newman), Double Eagle IIadlı balonlarıy­la Atlas okyanusunu aşmışlardır. 1980’de, Maxie An­derson, oğluyla birlikte, Kitty Hawk adlı balonla hiç mo­la vermeksizin kıtaaşırı balon uçuşunu gerçekleştirmiş, ama 1981 başında Don İda’yla birlikte balonla dünya çevresini dolaşma girişimi üç gün sonra başarısızlıkla sonuçlanmıştır (iki baloncu, Batı Almanya’daki bir baş­ka uçuş sırasında 1983’te ölmüşlerdir). 1981 sonunda, Abruzzo, Newman, Ron Clark ve Rocky Aoki, Double Eagle Vie Büyük Okyanus’u ilk kez geçmişler, 1984’te Joe Kittinger, Maine’de (ABD) Caribou’dan İtalya’da Savona’ya uçarak tek başına Atlas okyanusunu geçen ilk baloncu olmuştur. 1987’de İngiliz baloncuları Ric­hard Branson ve Swede Per Lindstrand, Maine’de (ABD) Sugarloaf Mountain ile Kuzey İrlanda arasında 33 saatlik bir rekorla, sıcak hava balonuyla ilk okyanusaşırı uçuşu gerçekleştirmişlerdir.

Paraşütle atlama. Paraşütle atlama bir spor dalı olarak ancak 1950’den sonra gelişmiştir. Paraşütle atlamadaparaşütçü, paraşütünü açmadan önce boşlukta 193 km/saat hızla düşer. Paraşütle atlama yarışmaları, artis­tik atlama (serbest atlama sırasında artistik grup hare­ketleri) ve hedefe atlama (paraşütçünün, atlayış bölge­sinde yeralan 15 cm çaplı bir yuvarlağın en yakınına at­lamaya çalışması) kategorilerinde yapılır.

(Üstte) Reno (ABD) havacılık fuarında model uçakları inceleyenler. İkinci Dünya Savaşı’ndan önce havacılıkta temel ilerlemelerin çoğu,  fuarlar ve yarışmalar sonucu, ıda ortaya çıkmıştır.

Solda) 1970 yıllarında yaygınlık kazanan deltaplanlar, çocukların değişmez eğlencesi uçurtmanın tasarım ve tekniğinden doğmuştur, üçgen bir çerçeve içinde kayışlarla bağlı olarak uçan deltaplan “pilotu”, ağırlık noktasını değiştirerek deltaplana yön verir. (Sağda) En eski havacılık sporu olan balon yarışları, ilk olarak XVIII yy’da Fransa’da yapılmıştır. xx. yy’da güdümlü balonların ortaya çıkmasından sonra, balonlara ilgi azalmış, ama ABD’den bir ekibin Ağustos 1978’de Atlas ‘ aşmasından sonra, bu spora ilgi yeniden artmıştır.