Küçük teknoloji ve ulaşım

Küçük teknoloji ve ulaşım

Fiziksel ulaşım, temel olarak insanların bir yerden diğerine taşındığı kara ve demiryolları, ilerlemenin zorunlu öğeleridirler. Yarım yüzyıldan fazla bir zaman önce Endonezya’da sulama kanalları yapıldığında, bunlara paralel yolların yapılması pek gerekli görülmemişti. Fakat bu yolların yokluğu, kanalların denetim ve bakımını güçleştirdi ve sonuç olarak kanallar gün geçtikçe bozuldu. Bugün artık nüfusa gereken yiyeceği sağlamak için kanallar servis yollarıyla birlikte yeniden yapılıyor, bunun için de daha fazla harcama gerekiyor

Yeterli bir taşıma şebekesi, gerek yiyecek dağılımı, gerekse daha genel olarak her toplumda yaşamın niteliğindeki sürekli gelişmeyi sağlayan ticaretin yapılabilmesi için gereklidir.

İlk döşenmiş yollar, M Ö. 3000 yıllarında Babil’de yapılmıştır. Genellikle denizyolunu kullanan ve kara ulaşımından pek yararlanmayan eski Mısırlılar, Kartacalılar ve Yunanlıların yaptıkları yollar hakkında geniş bilgi yoktur. Ama Romalılar geniş bir yol şebekesi kurmuşlardır.

Fiziksel ulaşımın temel öğeleri teknolojinin ürettiği herşeydir. Ül
ke ne denli zenginse teknolojisi o denli karmaşıktır. İlerleme insanoğlunun üzerinde yaşadığı dünyaya sağladığı üstünlük ve çevresindeki kaynakları kullanabilme yeteneğidir. Modern, makineleşmiş yol yapımı ve modern taşımanın çok pahalı geldiği ve fiziksel ulaşımın yetersizliği nedeniyle az gelişmiş olan yerlerde, sorunu çözmenin iki yolu vardır. Birincisi dış yardımlardır, yani zengin bir ülke yoksul olana para, malzeme, ve yetişmiş personel sağlar. İkincisi de daha basit ve ucuz teknoloji kullanmaktır. Dış yardımın sağlanabileceği yerlerde bile bu yardımı ucuz, yerel teknolojinin kullanıldığı, daha çok sayıda projelerde kullanmak, bir kaç tane karmaşık ve daha pahalı projede kullanmaktan daha yapıcı bir tutumdur.
Az Masraflı Yolların Yapımı

Yol dizaynının ilkeleri basittir ve yapımı da oldukça basite indirgenebilir (1,2). Toprak ve taşlar ayıklanır, kayalar sökülür, ufalanır, toplanır ve belli bir plana göre yayılır Yüksekliğin kontrolü önemlidir, çünkü bitmiş yolun dre
najı buna bağlıdır. Fakat bu işlem bile fazla pahalı alet ve teknik gerektirmez. Ucuz fakat hassas bir yöntem, uçları bir çift tahta sopaya bağlı bir plastik tüp kullanmaktır. Tahta sopalar yere dik olarak yerleştirilirler ve tüp suyla doldurulur. Eğer sopalar aşağıdan yukarıya doğru santimetre ile derece-lendirilmişse her ikisinin yerleştirildiği yerde, tüplerdeki suyun düzey farklılıkları okunarak yerin düzey farklılığı bulunur. Tüp 30 cm olabilir.
Köprülerin Yapılması

Bazı yolların su akıntılarından geçmesi gerekebilir. Sığ bir geçit sağlanabilir, fakat su altında yapılan yolun bu bölümü suyun etkisiyle, eğer iyi bir betondan yapılmamışsa, çabucak aşınır. Bu nedenle çoğu kez bir köprü gereklidir.

Batı dünyasında modern karayolu köprüleri betonarme, yada ayak açıklığının uzun olması durumunda, çelikten yapılırlar. Her iki materyal de yükün sık zaman aralıklarıyla taşındığı ve ağır olduğu durumlar için yararlıdır. Fakat bu, hiçbir şekilde trafiğin yoğun olma
1} Yol yapımında az

masraflı yöntemler iklime, varolan malzeme ve işçiliğe göre değişir. Temel ilkeler evrenseldir ve genellikle kabul edilmiş yöntemlerin değişik durumlara göre seçenekleri sıralanmıştır. Toprak bir yolun yapımı için önce ağaçları, çalı ve kökleri temizlemek gerekir (11. Ağaçlar yolun güneş alması için temizlenir. Toprağın üst tabakası kaldırılır [2] ve merkezden uzaklığı 8 nı’den az olmamak koşuluyla bir yere yığılır. Geniş kenar hendekleri 13] kazılır ve çıkan toprak bu hendeklerin arasındaki yol düzeyini yükseltmek üzere yayılır. Yolun yüzeyi silindirle sıkıştırılır ve drenaj için yanlara doğru 20′ de 1’den az olmayan bir eğim verilir. Hendekler de fazla suyun akması için boyuna eğimli kazılmalıdırlar [5]. Üstten kazılan toprak hendek kıyılarına yayılır, böylece çimen büyümesi kolaylaştırılır (6). Sıkıştırılmış toprak yolda su geçirmez bir yüzey elde etmek için [7]

5 cm’lik bir taş katmanı ile örtülme-li, sonra da boşlukları doldurmak üzere daha ince ufalanmış taşlarla fırçalanmalı ve yıkanmalıdır. Üzerinden son bir kez daha silindir geçirilerek yoğun ve sıkı bir yüzey elde edilir [8J. Köprüler birbirine metal plakalarla bağlı ve bir demir kiriş tarafından desteklenen belli sayıda standart prefabrike kereste bölmelerin kullanılmasıyla yapılabilir

ığı, çimento ve çeliğin, kereste, bkme kaya ve tuğladan çok daha üç ve masraflı elde edilebileceği z gelişmiş bölgelerde de çelik vo etonarme köprülerin en iyi olduğu nlamına gelmez. Demirin (183J’ an sonra) ve betonun (1890’dan onra) kullanılmaya başlanmasın-an önce çoğu köprüler kereste ya-a taştan yapılıyordu.

Köprü dizaynı genellikle stan-artlaştırılmaz. Fakat Kenya Or-ıancılık Şubesinin son projelerin-en birinde standardizasyon saye-inde maliyetin önemli derecede üştüğü görülmüştür. Şubede çalı-an bir İngiliz inşaat mühendisinin izaynında Kenya’da yetişen bir tüı srvi ağacından kesilmiş 30 m’lik ereste travers paneller yapmıştır, ‘aneller bir merkezde prefabrike larak yapılmakta ve yapım yerine aşınarak üst şerit boyunca bir şose luşturularak takılmaktadır. İki pa-el birbirine paralel olarak yerleş-irilir ve güvenli bir şekilde 20 ton-ak bir kamyonu taşıyabilir. Yol da-a ağır taşıtlar için kullanılmaya aşlandığında yeni paneller eklene-ilir.

Uzun köprüler için, ayak açık-ğını desteklemek amacı ile nehir atağında bir veya birkaç ayak ya-ılabilir. Her üç günde ortalama
bir ayaklık köprü yapabilen yeni bir proje denenmektedir. Panel eklemelerinde ve bağlantı yerlerinde çelik kullanılmaktadır, fakat köprünün büyük bölümü yerel malzeme ve işçilikle yapılmaktadır. Sonuç olarak dışarıdan ithal edilen (ve pahalıya malolan) malzemenin oranı minimumda tutulmuş olur.
Az Masraflı Taşıma
Modern motorlu taşıtlar kırsal yörelerde, ağır yüklerin taşınmasında gerekli olabilirler, fakat orta büyüklükteki yükler, sürtünme ve eğimin minimum olması koşuluyla alışılagelmiş yöntemlerle taşınabilirler. Yolların sistemli bir şekilde yapılması, dik eğimlerin ortadan kalkmasını sağlar. Ayrıca lastiklerin minimum sürtünmeyle döndüğü düz, sert yol yüzeyleri de sağlanabilir. Modern tekerlek yatakları diğer sürtünme nedenlerini de ortadan kaldıracak yapıdadır. Bu gibi yöntemlerle bir öküz arabası (3) ile daha ağır yükler en verimli şekilde taşınır. Az masraflı kırsal yöre taşımacılığının diğer yöntemleri yerel koşullara ve materyale göre değişir.
166 Yol yapımı 174 Köprülerin tarihçesi 22 El araçları 24 Elde işlenen madenler
Dizaynı iyi yapılmış kullanışlı bir yolun normal ağırlıkları

bir yolda su birikmez ilkelerini ilk olarak taşıyabilecek, yeter-

[A] tersine su kendi- uygulamıştır; trafiği li derecede sıkıştırıl-

liğinden akar [BJ. John taşıyan bir yeraltı mış kuru toprak bu-

McAdam (1756-1836) zemini ve üstünde lunur.
ayrıca bak:
) Öküz arabası dün-

anın gelişmekte olan ilkelerinin çoğunda irsal yörelerde ha-en yaygın bir yük ta-ıma aracıdır. Bir sürü ararının yanında bir ıstünlüğü de motorlu aşıtların tersine bakı-nının ve tamirinin ko-ay olması.
benzin yerine hayvan yeminin kullanılmasıdır, öküzün hava kirletici özelliği yoktur ve gübresi değerli bir yan-üründür. Geleneksel öküz arabasının bir kötü yanı ilkel tekerlek yatakları yüzünden mey dana gelen enerji kay-
bı ve sert tekerleklerle yol arasındaki sürekli sürtünmedir. Hurda otomobillerin arka aks tekerlek ve lastikleri takıldığında öküz arabasının bu olumsuz yanları ortadan kalkar ve böyle-ce verimli bir taşıt haline gelir.
) Toprak ve su ile

ınırlı yollar fazla lasraflı modern mamalara gerek olmo-an yapılabilir. 2.4 Vlik çekmeli gray-erin [A| metai ke-arları vardır ve iki •küz tarafından ceki-ir. Bu tür grayder vBDnin ilk yollarının oğunun yapımında ullanılmıştır. Bir tek idam, bir yük toprağı »küzleriyle ve bir fres-le kazıyıcıyla [B] sü-ükleyebilir. Kazıyıcı ;uvvetli bir petrol bi-lonundan oluşmuştur, ✓elik yüzeyli V-cekme jıçağı hendeklerin cazılmasındo kullanılır 3
ğu yerlerde mavnalar ekonomik bir ağır yük taşıma aracıdırlar. Çin’in kıyı kesimlerinde takviyeli beton sam-panların (bir çeşit düz kayık) seri imalatında yapılan bir deney de bunların daha ucuz ve uzun ömürlü oldukları görülmüştür. Altı ve on tonluk şampan-lar bir çukur üzerinde başaşağı yapılırlar ve çimento sıvayla kaplanmadan önce üzerine çelik çubuklar ve tel ağın yerleştirildiği prefabrike bölme duvar ları bu yapımda kullanılır.
5) Çekçek (jinriksha)

kazanç farklılığının ve işsizliğin çok fazla olduğu bir çok güneydoğu Asya ülkesinde halen kullanılmaktadır. Genellikle daha karmaşık otobüs ve taksilerle yarış halindedir. İnsan gücüyle yapılan taşımacılığın ahlak-sallığının tartışması süredursun. resimde dinlenme molası verirken görülen çekçek sürücüsü bir yandan ailesinin geçimini sağlarken bir yandon da gerekli bir hizmet görmektedir.