EKONOMİ

EKONOMİ, insanların yarattığı değerlerin ve ülkelerin zenginliklerinin nasıl ortaya çıktığını; bunların nasıl bölüşüldüğünü inceleyen bir toplum bilimidir. Fiyatların neden inip çıktığı, neden bazı firmaların ötekilerden daha fazla kâr ettiği, bir hükümetin hangi vergileri toplayacağına nasıl karar verdiği ekonomi alanında ortaya çıkan bazı soru türleridir. Bu soruları yanıtlamaya çalışan ekonomi bilimiyle uğraşan kişilere iktisatçı adı verilir. Hemen hemen herkes çocukluk döneminden başlayarak her istediği şeye sahip olamayacağını, istekleri arasında bir seçim yapması gerektiğini öğrenir. Benzer bir biçimde çok zengin bir sanat koleksiyoncusu da dünyadaki bütün değerli tabloları satın alamayacağını bilir. İşte iktisatçılar insanların sınırsız olduğunu varsaydıkları isteklerini sınırlı gelirleriyle nasıl karşıladıklarıyla; yaptıkları seçimler için ne kadar çalışmaya ve para harcamaya hazır olduklarıyla ilgilenir. Ekonomi biliminde insanların satın aldıkları şeyler mallar ve hizmetler olarak iki bölüme ayrılır. M allar ekmek, araba gibi nesnelerdir. Hizmetler ise bankacılık, sigorta ve televizyon programları gibi hizmetlerdir. Bu mal ve hizmetleri satın alan kişilere tüketici denir. M al ve hizmet yaratma süreci üretim olarak adlandırılır. Buğday üreten çiftçi de, öykü yazarı da üretim sürecinde yer alır. Üretimde kullanılan ve üretim güçleri olarak bilinen üç temel öğe vardır. Üretim in temel öğelerinden biri işgücüdür, insanlar işgüçlerini kullanmazlarsa hiçbir üretim olmaz. İkinci ana öğe, doğal üretim gücü olarak da tanımlanan topraktır. Toprak hem tarımsal üretim, hem de kentleşme ve sanayi için gereklidir. Ekonomide toprak kavramı aynı zamanda petrol, madenler ve öteki hammaddeler gibi doğal kaynaklan da içerir. Üretim in üçüncü öğesi sermayedir. Sermaye üretimde kullanılan makine, fabrika gibi malvarlıklarını ve üretimi gerçekleştirmek için gerekli olan parayı içerir. Yalnızca işgüçlerini satarak üretim e katkıda bulunanların gelirine “ücret” ya da “m aaş”; topraklarını kiraya verenlerin gelirine “rant” ya da “kira”; serm aye sahiplerinin gelirine de “kâr” denir. Serm aye sahipleri kârlarının bir bölüm ünü, daha çok üretebilm ek için yeni m akine ya da fabrika alm aya yatırırlar (bak. Yatirim ). M al ve hizmet üreten firm a ya da şirketler sanayi olarak bilinen grup içinde toplanır. Otomobil, giyim, ilaç gibi mal üreten sanayilere yapım sanayileri-, bankacılık, turizm gibi hizmet veren sanayilere ise hizmet sanayileri denir.
Mikroekonomi Ekonomi bilim inin mikroekonomi bölümü tüketicilerin ve firmaların davranış biçimlerini inceler. Tüketicilerin gelirlerini var olan mal ve hizmetler arasında nasıl bölüştürdüğünü araştınr. Firmalar hangi malı üreteceklerine karar verirken, tüketicilerin o malı hangi fiyattan, ne kadar istedikleri önemlidir. B ir malın fiyatı düştükçe o mala olan talep artar.Am a düşük fiyatla fazla üretim her zaman firmanın en kârlı olduğu duruma karşı gelmeyebilir. Bu yüzden firm alar en çok kâr elde edecekleri üretim miktarını ve fiyatını belirlemeye çalışır. Bunu yaparken de o malı üreten firm a sayısı göz önünde bulundurulur. Eğer bir malı çok sayıda küçük işletme üretiyorsa “ rekabetçi” bir piyasa var demektir ve tek tek firmalar ürettikleri malın fiyatını değiştiremez. Ama eğer bir mal bir ya da az sayıda işletmece üretiliyorsa, o zaman firmalar ürettikleri malların fiyatlarım değiştirebilir. Bu durumda rekabetçi olmayan piyasalardan söz edilir. Bunların yanı sıra mikroekonomi ücret farklılıklarını, sendikalar ile hükümetlerin ücretler ve çalışma koşullarını nasıl etkilediğini de açıklamaya çalışır (bak. ÇALIŞMA VE İŞGÜCÜ; Sendika). Mikroekonomi ile ilgilenen iktisatçılar, firmalara ürünlerini olabilecek en düşük maliyetle üretip üretmedikleri ve bunların doğru fiyattan satılıp satılmadıkları konusunda önerilerde bulunabilirler. Bazen de bir firma için kârlılığın artışına yol açan bir davranış, toplumun zararına olabilir. Maliyetini düşürmek için çevre kirliliğine neden olan bir firmanın davranışı buna bir örnektir.
Makroekonomi Makroekonomi bir ülke ekonomisinin işleyişini bütünüyle ele alır. Ekonomik yaşamda insanlar birbirlerine bağımlı olduğu için bir kişinin harcaması, ötekinin kazancını oluşturur. Buna gelirin dairesel akışı denir. Daha basit bir deyişle, insanlar firmalardan mal ve hizmet satın alırlar; firmalârsa kazandıkları parayla çalışanların ücretlerini öder, öbür üretim araçlarına yatırım yaparak kazançlarını artırmayı amaçlar. B ir ülkenin ekonomisini açıklayabilmek için, tek tek kişilerin değil, toplumun bütününün gelirini nasıl kazandığına ve harcadığına bakmak gerekir. Örneğin çok sayıda insan yerli üretim yerine, yabancı araba ya da çamaşır makinesi satın alırsa, yerli malı üreten firmaların kârları düşebilir ve fabrikalar kapanabilir. Kazancını yerli sanayiden sağlayan insanlar işsiz kalabilir. Bu durum da öteki sanayileri etkiler. Başka ülkelere daha fazla para ödendiği için, bir bütün olarak ulusun zenğinliği azalabilir.İktisatçılar için bir ülkenin zenginliğinin önemli bir ölçütü ulusal gelirdir. Ulusal gelir, belirli bir dönem boyunca, genellikle bir yıl içinde, üretilen mal ve hizmetlerin parasal değeridir. Ulusal geliri düşük olan ülkeler az- gelişmiş ülkeler olarak adlandırılırken; A BD , SSCB, İngiltere ve Japonya gibi daha zengin ülkelere gelişmiş ya da sanayileşmiş ülkeler denilmekledir. B ir ülkenin z^ng^li^inin za- man içinde artmasına iktisadi büyüme denir. Ekonomi bilim inin kapsadığı konulardan biri de devletin ekonomik yaşamdaki rolüdür. Devletler sağlık, eğitim, ulaşım gibi alanlara yatırım yapmak için vergi toplar. Çağdaş devletin görevleri aksında vergi adaletini sağlamak, işsizliği ve enflasyonu önlemek de vardır (bak. BÜTÇE: DEVLET: VERGİLER).
Ekonomik ilişkilerin Gelişimi Kazançlarını eskiden basit üretim araçları ile sağlayan insanların ekonomik ilişkileri tekno- lojik yeniliklerle birlikte gelişti. Bütün gereksinimlerini üretmek yerine, *daha iyi yapabildikleri ürünleri üretmeye başladılar. Böylece işbölümü sayesinde uzmanlaşma art- tı, çeşitli zanaatlar ortaya çıktı, ticaret geliş- meye başladı. Daha önceleri yalnızca ülke içi gereksinimleri karşılamak için üretim yapan küçük işyerleri, başka ülkeler için de üretim yapan büyük sanayi kuruluşlarına dönüştü. Toplumların gelişme süreci boyunca her ülkenin kendi içinde olduğu gibi, ülkeler arasında da bir işbölümü düzeni kuruldu. Uluslararası işbölümü de dünya ülkelerini ekonomik bakımdan birbirine bağladı. Bugün hemen hemen bütün ülkeler birbi- riyle ticaret yapar. Uluslararası ticaret ödemelerinde döviz adı verilen yabancı paralar kullanılır. Zengin ve ekonomisi güçlü olan ülkelerin parası öbürlerine göre daha değerlidir. Ayrıca bak. ALIŞVERİŞ; PARA; ULUSLARARASI TİCARET.
Ekonomik Bunalımlar Ekonomik bunalım dendiğinde hemen şu durumlar akla gelir: işsizlik, ülke kaynaklarının tam olarak kullanılamaması, enflasyon (bak. E nflasyon), işyerlerinin kapanması. 20. yüzyılda pek çok ülkeyi etkileyen iki büyük ekonomik bunalım yaşandı. 1929-33 bunalımında başta A B D olmak üzere birçok ülkede fabrikalar ve bankalar kapandı, m ilyonlarca insan işsiz kaldı, işsiz kalan kitleler, gelirleri olmadığı için mal ve hizmet talep edemeyince satılamayan mallar fabrikaların zarar etmesine ve kapanmasına yol açtı. 1979- 83 arasında da yüksek petrol fiyatlarının sanayileşmiş ülkelerde yaşanan bunalımı daha da ağırlaştırdığı görüldü. Ekonomik bunalımların nedenlerine ilişkin çok farklı görüşler vardır. Ama bunalımların bazı temel özellikleri belirtilebilir. Talep yetersizliğinden kaynaklanan bunalımların yanı sıra, enflasyon, yatırımların azalması, dışarıdan alınan ürünlerin pahalanması, dış borç yükü, başka ülkelere yeterince mal satılamaması gibi öğeler de iktisadi bunalım nedenleri arasındadır. Bunalımların aşılması için ise hükümetler önlemler almaya çalışır.