ENDERUN

Osmanlı sarayında dış bölüm Bi- run ile Harem arasındaki bölümdür. Bu bölüm aynı zamanda çeşitli saray ve devlet görevleri için eleman yetiştiren bir okuldu. Enderun’da görevli kişilerin tümüne de “ Enderun Halkı” denirdi. Osmanlı sarayında Enderun bölümünün ortaya çıkışı II. Murad dönemine (1421-51) rastlar. O döneme kadar sarayın bütün hizmetleri bir arada görülürken II. Murad iç hizmetleri ayırarak yeni bir düzenleme yapmıştır. Gene aynı dönemde Enderun saray görevlilerini yetiştirecek bir okul olarak örgütlenmiş, acemi oğlanlar arasından seçilen üstün yetenekli gençler Enderun’a alınarak eğitilmeye başlanmıştır. Fatih Sultan Mehmed döneminden (1451- 81) başlayarak saray görevlilerinin sayısı giderek çoğaldı, nitelikli eleman gereksinimi de arttı. Sarayın en üst düzeydeki yöneticisi olan Babüssade Ağası (Kapıağası da denir) buyruğu altındaki öbür ağalarla birlikte sarayın Bi- run, Enderun ve Harem bölümlerindeki bütün hizmetlerin yürütülmesinden sorumluydu. Enderun’a alınacak kişilerin seçimi de Babüssade Ağası’nın görevleri arasındaydı. Birçoğu padişahın özel hizmetlerinde ve sarayda yürütülen gizli devlet işlerinde görevlendirileceğinden Enderun’a alınacak gençlerin seçimi özel bir önem taşırdı. Acemi Oca- ğı’ndan Enderun için seçilen gençler önce hazırlık okulu niteliğindeki Edirne Sarayı ile İstanbul’daki Galata Sarayı (bak. Bayezîd ii) , İbrahim Paşa Sarayı ve İskender Çelebi Sara- yı’na gönderilirdi. Bu okullarda başarılı olanlar Topkapı Sara- yı’nın Enderun bölümüne alınırdı. Enderun’ daki eğitim altı aşamadan oluşurdu. Büyük ve Küçük Oda, Doğancı Koğuşu, Seferli Koğuşu, K iler Koğuşu, Hazine Odası ve Has Oda adlarını taşıyan bu aşamaları geçenler sarayda önemli görevlere atanırdı. Yalnızca bir ya da birkaç aşamayı geçebilenlere daha alt düzeyde görevler verilirdi. Sayıları sarayın gereksinim ini aşarsa ya da kendileri isterlerse tamamladıkları aşamaya denk düşen saray dışındaki görevlere de atanabilirlerdi. Buna kısaca “ çıkma” denirdi. Enderun’da hem kuramsal, hem de belli bir görev verme yoluyla her aşamada uygulamalı eğitim yapılırdı. Bunun amacı genç ama deneyimli ve seçkin yöneticiler yetiştirmekti. Osmanlı tarihine bakıldığında pek çok sadrazam ve üst düzeyde yöneticinin Enderun’dan yetişmiş olduğu görülür. Ne var ki, Osmanlı D evleti’nin 18. yüzyılda başlayan siyasal ve
askeri gerilemesini önleme bakımından Enderun eğitimi yetersiz kalmış ve bu yetersizlik yeni öğretim kumrularıyla giderilmeye çalışılmıştır. II. Mahmud döneminde (1808-39) girişilen reformlar sırasında Enderun’un yönetsel görevlerinin büyük bölümü Mabeyn M üşirliği, Hazine-i Hassa Nezareti gibi yeni kuruluşlara devredilmiş, okul olarak etkinliği de iyice azalmıştır. Tanzimat’tan sonra saray yaşamında ve devlet yapısında gerçekleşen değişimler ile eğitim kurumlarındaki gelişmeler Enderun’un varoluş nedenini ortadan kaldırmış, sonunda bu kurum 1909’da resmen kapatılmıştır.