Abdullah Cevdet

Abdullah Cevdet
Türk hekimi, yazarı, düşünce ve siyaset adamı (Arapkir 1869-İstanbul 1932). Tabur imamı Elhac Ömer Efendi’nin oğlu olan Abdullah Cevdet, İstanbul Kuleli Askerî İdadisi’ni, Askerî Tıbbiye’yi (1894) bitirdi. Gülhane Hastanesi’ne(atandı. Abdülhamit’e karşı siyasal eylemde bulunmak suçuyla tutuklanıp, Trablus Merkez Hastanesi hekimliğine sürülünce, Avrupa’ya kaçtı (1897). Cenevre’de Jön Türkler’e katılarak Osmanlı gazetesini çıkardı; istibdadı eleştiren yazılar yazdı. Bir yandan da padişaha Jön Türklerle ilgili jurnaller gönderdiği için, Viyana elçiliği hekimliğine getirildi (1900). Büyükelçi Mahmut Nedim Bey’i tokatlayınca görevinden alındı ve yeniden Abdülhamit’e karşı yayma başladı (1903). Cenevre’ye geçerek İçtihad basımevini kurdu: İçtihad dergisini çıkardı (1 Eylül 1904) ve “Kütüphane-i İçtihad” adıyla kitaplar yayınlamaya başladı. İsviçre’den sınır dışı edilince basımevini Kahire’ye taşıdı (1905). Meşrutiyet’ten sonra İstanbul’a döndü (1911). Dozy’nin Tarih-i İslâmiyet adıyla çevirdiği yapıtına (Essai Sur l’Histoire de l’İslamisme) yazdığıönsöz tepkiyle karşılandı ve kitap yasaklandı. Balkan Savaşı sırasında yeniden tutuklandı; dergisi de birkaç kez kapatıldı. Damat Ferit’in sadrazamlığı sırasında Sıhhiye genel müdürlüğüne getirildi. Bahai- likle ilgili bir yazısı yüzünden yargılandıysa (1922) da, peygamberleri kötüleme suçunun kaldırılmasıyla iki yıllık hapis cezası düştü. Sonraki yaşamı, ölümüne kadar yayınını sürdürdüğü İçtihad’la uğraşmakla geçti. Daha tıp öğrencisiyken şiir yazmaya başlayan Abdullah Cevdet’i, asıl pozitif bilimler, felsefe ve psikoloji alanlarında verdiği yapıtlarla değerlendirmek gerekir. Batılılaşma akımının İkinci Meşrutiyetten sonra başlıca temsilcilerinden olduğu gibi, özellikle Gustave Le Bon’dan yaptığı çevirilerle de Türk düşünce yaşamını etkilemiş, dine karşı pozitif bilimleri savunmuş, Latin harflerinin kabulünü önermiştir. Ama siyasal eylemlerindeki tutarsızlıklar, İngiliz Muhibleri Cemiyeti, Kürt Teali Cemiyeti gibi örgütlerle ilişkisi, yaşadığı dönemde düşüncelerinin kuşkuyla karşılanmasına yolaçmıştır. Başlıca yapıtları. Şiir kitapları: Hiç (1890), Kahri- yat (1897), Gizli Figanlar (1906), Karlı Dağdan Ses (1931), Düşünen Musiki (1931). Bilimsel yapıtları: Fizyolocya-i Tefekkür (1892), tünün ve Felsefe (1897), Dimağ ve Melekât-ı Akliy- yenin Fizyolocya ve Hıfzıssıhhası (1917), Cihan-ı İs- lâma Dair Bir Nazar-ı Tarihi ve Felsefi (1922). Çevirileri: Gustave Le Bon’dan Ruh ül-Akvam, İlm-i Ruh-i İçtimai; Shakespeare’den Hamlet, Mac- beth, Julius Caesar, Kral Lear, Antonius ve Cleopatra, Romeo ve Juliet; Dilmestî-i Mevlana (1921); Ru- baiyat-ı Ömer Hayyam (1926).