Amerika Birleşik Devletleri

Kuzey Amerika kıtasının ortasında yer alan Amerika Birleşik Devletleri’nin (kısaltılması ABD) , birbirine biti­ şik 48 eyaleti, doğuda Meksika Körfezi dahil 6 000 km uzunluğunda kıyı şeridi bulunan Atlas okyanusundan, kıyı uzunluğunun 2 100 km’yi bulduğu Büyük Okyanus’a kadar uzanır. Yalnızca iki ülkeyle sınırdaştır: Kuzeyde sınır, enlemesine hem Kanada, hem ABD, hem de Alaska (19. eyalet) ile Kanada arasında 8 900 km boyunca uzanır; güneyde Meksika ile olan nispeten daha kısa sınır 3 111 km uzunluğundadır. Büyük Okyanus’ta bir adalar öbeğinden oluşan Hawaii (50. eyalet), San Francisco’nun yaklaşık 3 400 km güneybatısında yer alır. Alaska, Büyük Okyanus’ta ve Kuzey Buz Denizi’nde 10 700 km kıyı şeridiyle, Kuzey Amerika’nın kuzeybatı uzantısını kaplar. ABD (Bağımsız Devletler Topluluğu, Kanada ve Çin’den sonra) yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük dördüncü ülkesi ve (Çin, Hindistan ve BDT’den sonra) en kalabalık dördüncü ülkesidir. 50 eyalette çe­ şitli .mineral, tarım, su ve öbür toprak kaynakları son derece üretken, verimli ekonominin temelini sağlar (aslında ABD dünyanın en zengin devletidir). XX. yy’ın büyük bölümü boyunca, özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası döneminde, ülke dünya çapında ekonomik üstünlüğü elinde tutmuştur. Yine de ABD’de nüfus yo­ ğunluğu, kişi başına gelir ve genel sağlık hizmetleri eşit olarak dağılmış değildir. Çoğu yerde bolluk ve refah alanları yoksul alanlarla sarılmış durumdadır. ABD 1970’lerin ilk yıllarından başlayarak yüksek dış ABD 351 AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 9 809 390 km2. Başkenti: Washington, D.C. (606 990 nüf.; 1990). En büyük kenti: New York (7 322 564 nüf.; 1990). TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1990): 249 632 692 (denizaşırı topraklardaki ABD vatandaşları dahil); Nüfus yoğunluğu: km2’ye 27,1 kişi. Nüfus dağılı­ mı (1990): Kentlerde % 74, kırsal kesimde % 26. Yıllık nüfus artış hızı (1980-1990): % -f 0.98. Resmîdili: İngilizce. Başlıca dinler: Protestan, katolik, yahudi, ortodoks. EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1990): 15 yaşın üstünde ya da 5 ya da daha çok yıllık bir okulu bitirmiş kişiler: % 97,9. Üniversite ya da kolej sayısı (1988): 3 690. Hastane yatak sayısı (1988): 1 241 000. Hekim sayısı (1988): 612 000. Ortalama ömür| (1991 ): Kadınlarda j— 79; erkeklerde — 72. Bebek ölüm oranı (1991): 1 000 canlı doğumda 10. EKON OM İ. GSMH (1990): 5,5 trilyon dolar; kişi başına ulusal gelir: 21 800 dolar. Etkin nüfus dağı­ lımı (1990):ıTarım — % 2.8; sanayi’— %17,8; madencilik ,— % 0.6; hizmetler — % 16.2; kamu yönetimi ve savunma i— % 15.9; kamu hizmetleri)— % 1,3; taşımacılık ve ulaşım — % 5,4; ticaret % 20,4; finans|— % 11. 0; öbür etkinlikleri— % 1,İ9. Dış ticaret (1991): Dışalım’ — 519,3 milyar dolar; dışsatım I— 421,85 milyar dolar; ticaret yaptığı başlıca ülkeler (1990): — Japonya, Kanada, Meksika, Almanya, Birleşik Krallık. Para değeri: 1 dolar = 100 sent. YÖNETİM . Türü: Federal cumhuriyet. Yasama gücü: Kongre. Siyasal bölümlenmesi; 50 eyalet, 1 federal yönetim bölümü. ULAŞIM. Demiryolları (1988): Toplam 278 245 km. Karayolları (1988): 5 643 973 km. Başlıca limanları: 27. Başlıca havalanları: 45. 352 ABD 1İ8İ79’da yapılmış Nubble Fener Kulesitehlikeli kayalıkların yeraldığı Maine kıyısı boyunca dikilmiş birçok uyarı kulesinden biridir. Yakın dönemde restore edilen yakınındaki York köyüi, Amerika’da İngiliz göçmenlerin ilk yerleştikleri ve ilk kent belgesi verilmiş (1641) kenttir. katlandı. 1990’ların başlarında halk bir gerilemenin acı­ sını çekti ve genel olarak ekonomik duraklamanın başlı­ ca nedenlerinden biri olan enerji fiyatları. Körfez bunalımı sırasında tırmandı. Dünya sorunlarında önemii bir rol oynayan ABD, Birleşmiş Milletler (merkezi New York City’de) ve Dünya Bankası (merkezî Washington, D.C.’de) gibi çokuluslu örgütlerin etkili bir üyesidir. Kapitalist bir ülke olan ABD, İkinci Dünya Savaşı sonrası döneminin büyük bir bölümünde, en güçlü komünist ülke SSCB’yle karşıtlaş­ mış, ama 1980 yıllarının ortalarından başlayarak SSCB’de gerçekleştirilen reformlardan ve 1991’de Gorbaçov’a karşı düzenlenen başarısız darbeden sonra Sovyet Komünist Partisi’nin hızla çökmesi, iki ülke arasında büyük bir işbirliğini hızlandırmıştır. ABD, Bağımsızlık Savaşı’nın (1775-1783) bir sonucu olarak ortaya çıktı. Savaş ilk on üç eyalet, İngiltere’ye karşı ilan ettikleri bağımsızlığı savaş sonunda onaylatmayı başardılar. XIX. yy’da Avrupa devletleri dünya genelinde imparatorluklar kurarken, ABD, çabalarını Kuzey Amerika yarı kıtası boyunca genişleme ve iç geliş­ me üstünde odakladı. Bu arada ülke zamanla, topluca “ABD’nin Denizaşırı Toprakları” diye adlandırılan ve hâlâ yönetiminde bulunan bazı deniz aşırı topraklar elde etti: Guam ve Porto Riko (her ikisi de 1899’da ele ge­ çirildi), Amerikan Samoası (1900’de ele geçirildi), Paticaret açığı, dış ülkelerde doların değer yitirmesi, yüksek devlet harcamaları ve enflasyon yüzünden ekonomik güçlüklerle karşı karşıya kaldı. 1980’lerde enflasyonun denetim altına alınması ve vergi kesintisinin sağ­ lanması sonucu bazı kesimlerde, öbürlerinde durgunluğun sürmesine karşın ekonomik büyüme canlandırıldı. Ancak, ticaret açığı giderilemedi ve devlet borçları (Üstte) Charleston’da restore edilmiş bir eski konakl (Sağda) Colorado eyaletinin merkezi Den ver, Kayalık Dağlar’ın ön sıralarının eteğindeki yaylada kurulmuştur. ABD 353 nama Kanalı Bölgesi (1903’te ele geçirildi; ama 1999 sonunda Panama’ya geri verilmesi kararlaştırılmıştır), Virgin adaları (1917’de ele geçirildi). 1947’de kurulan Büyük Okyanus Adaları Güvenlik Bölgesi’ndense, gü­ nümüzde ABD’nin elinde yalnızca, Caroline adalarındaki Palau kalmıştır